Batajnica danas: Batajnica je veliko prigradsko naselje na severozapadnoj periferiji Beograda, administrativno deo opštine Zemun od 1972. godine(batajnica.com) do kada je pripadala Sremu.
Po popisu 2011. imala je oko 48.600 stanovnika i preko 450 firmi, a sa okolnim naseljima (Altina, Zemun Polje, Plavi horizonti, Ugrinovci, Busije) koje bi činile novu opštinu reč je o više od 80.000 ljudi.
Godinama se među stanovnicima Batajnice javlja ideja o osnivanju posebne gradske opštine Batajnica, radi bolje lokalne samouprave. Inicijative su pokretane još 2015. (Nova stranka), a nedavno i Centar za lokalnu samoupravu (CLS) u 2024. predlaže formiranje opštine Batajnica. Šta bi takva promena značila za građane i mesto? U nastavku sledi detaljna analiza uticaja na svakodnevni život, institucije, infrastrukturu, ekonomiju i budući razvoj Batajnice, uz poređenja sa sličnim primerima (Surčin, Sevojno, Kostolac, „Dunavski venac”).
Analiza je pisana jednostavnim jezikom i ne predstavlja stručni dokument, kako bi bila jasna široj publici, i osvrće se na sve aspekte – od praktičnih do dugoročnih efekata.
Osnivanje opštine Batajnica donelo bi brojne promene u svakodnevici stanovnika. Pre svega, građani bi lakše obavljali administrativne poslove. Više ne bi morali da putuju do centralnog Zemuna radi ličnih dokumenata, izvoda ili drugih opštinskih usluga – sve bi to mogli obaviti u lokalnoj opštinskoj zgradi u Batajnici. Manje vremena i novca trošilo bi se na putovanja do šalter sala; umesto 15-20 km vožnje do Zemuna, sve bi bilo dostupno „na korak od kuće”. To znači kraće redove, bržu uslugu i jednostavniju komunikaciju sa službenicima.
Pored toga, odluke o lokalnim pitanjima bile bi bliže građanima. Trenutno se o komunalnim problemima Batajnice odlučuje u Zemunu, gde prioritet često imaju gradska naselja bliže centru. Sa svojom opštinom, Batajničani bi imali sopštinsko rukovodstvo koje živi i radi u njihovom kraju, te bolje razume lokalne potrebe. Kako je još 2015. istakao tadašnji inicijator Zoran Živković, formiranjem opštine Batajnica bi „desetine hiljada ljudi imale bolji kontakt sa organima uprave, čime bi se prevazišla situacija da o životu u Batajnici odlučuju ljudi koji u njoj ne žive”. Dakle, svakodnevne teme – od održavanja parkova i ulica, preko rada vrtića, do kulturnih dešavanja – bile bi pod većom lupom lokalne vlasti.
Građani bi osetili i jači osećaj lokalnog identiteta i ponosa. Imati svoju opštinu znači da Batajnica više nije „samo predgrađe”, već ravnopravna gradska opština sa svojim grbom, budžetom i manifestacijama. To bi moglo podstaći više lokalnih događaja (sajmovi, sportska takmičenja, kulturne večeri) finansiranih iz budžeta opštine, što direktno obogaćuje društveni život. Takođe, Batajnica bi dobila i bolju komunalnu uslugu na lokalu – npr. češće odnošenje smeća u udaljenim ulicama, redovnije održavanje zelenila i igrališta, jer bi opština to organizovala posebno za svoje naselje, umesto da deli resurse sa širim područjem Zemuna.
Zdravstvena zaštita u svakodnevnom životu je još jedan važan segment. Batajničani trenutno za specijalističke preglede ili hitnu pomoć često moraju da idu u Zemun ili Beograd. Nova opština bi imala argument i kapacitet da traži bolje zdravstvene usluge na lokalu – recimo, stalnu službu hitne pomoći i veći dom zdravlja. Podsetimo, još uvek se čeka na obećani novi Dom zdravlja u Batajnici, a tokom pandemije je tu izgrađena velika privremena kovid bolnica. CLS je predložio da se taj objekat pretvori u savremenu opštu bolnicu za područje Batajnice, navodeći da je „sramota da Beograđani dalje od Pupinovog mosta nemaju nijedan bolnički centar”. To pokazuje kolika je potreba – stanovnici su do sada morali čak i 18 km da putuju do najbliže ambulante za neke usluge. Sa opštinom, ovakav projekat (bolnica ili bolje opremljen dom zdravlja) imao bi veću šansu, što znači bržu medicinsku pomoć u hitnim slučajevima i kvalitetniju svakodnevnu zdravstvenu negu u samom naselju.
Ukratko, svakodnevni život Batajničana postao bi jednostavniji i kvalitetniji: lokalna administracija, bliže zdravstvene i komunalne usluge, više lokalnih dešavanja i veće uvažavanje njihovih glasova. Nema sumnje da bi prosječan građanin osetio da je Batajnica „živnula” – od čistijih ulica i bržeg rešavanja komunalnih kvarova, do ponosa što konačno može da kaže da živi u opštini Batajnica, sa svim pravima i uslugama koje to nosi.
Da bi opština Batajnica zaista zaživela, morala bi da osnuje niz opštinskih institucija i službi koje danas nisu prisutne u naselju. Trenutno se brojni administrativni poslovi za Batajničane obavljaju u Zemunu, ali sa formiranjem opštine mnoge od tih funkcija bi se preselile u Batajnicu. Evo koje bi ključne institucije morale početi sa radom:
Opštinska uprava i šalter sale: Iako Batajnica već ima matičnu službu gde građani mogu obaviti određene upravne poslove, osnivanjem samostalne opštine bi se značajno proširio opseg dostupnih usluga. Nova opština bi podrazumevala potpunu zgradu opštinske uprave, sa šalter salama i svim odeljenjima neophodnim za izdavanje ličnih dokumenata, prijavu prebivališta, dobijanje izvoda iz matičnih knjiga rođenih, venčanih i umrlih, kao i podnošenje zahteva za dečiji dodatak, građevinske dozvole i druge administrativne postupke. Građani bi mogli sve upravne poslove završavati lokalno, bez potrebe odlaska u Zemun. Uspostavila bi se i pisarnica, kao i kompletna služba za opštinske takse, overu dokumenata i druge upravne poslove, čime bi se znatno povećala efikasnost i dostupnost lokalne administracije.
Opštinsko veće i skupština opštine: Politička struktura opštine podrazumeva Skupštinu opštine Batajnica (sa odbornicima izabranim od strane građana Batajnice) i Opštinsko veće na čelu sa predsednikom opštine (tzv. gradonačelnikom opštine, iako se formalno naziva predsednik gradske opštine). Ovi organi donosili bi lokalne odluke, budžet i planove za Batajnicu. Morao bi se organizovati i Opštinski uslužni centar kao deo uprave koji koordinira rad odeljenja i prijem stranaka.
Odeljenje za urbanizam i građevinske poslove: Jedna od važnih službi jeste odeljenje za urbanizam koje bi izdavalo dozvole za gradnju, lokacijske uslove i rešenja o izgradnji za objekte do određene veličine (npr. do 800 m² bruto površine, što je nadležnost koju gradske opštine u Beogradu imaju).Danas se Batajničani za svaku gradnju obraćaju opštini Zemun; sutra bi u Batajnici postojala sopstvena služba urbanizma koja bi bolje poznavala lokalne potrebe i planove. Ovo odeljenje bavilo bi se i prostornim planiranjem na nivou opštine, predlagalo nove urbanističke planove za naselja Batajnice (uz saglasnost grada), te kontrolisalo izgradnju i legalizaciju objekata.
Lokalna poreska administracija: Građani i privreda Batajnice plaćaju određene lokalne poreze i takse (npr. porez na imovinu) koje sada obrađuje ispostava Poreske uprave u Zemunu. Sa formiranjem opštine, očekivalo bi se osnivanje lokalne poreske ispostave u Batajnici, gde bi ljudi mogli podneti prijave poreza na imovinu, dobiti rešenja i platiti obaveze na licu mesta umesto odlaska u Zemun. Ova služba bi vodila evidenciju poreza za teritoriju opštine Batajnica i punila njen budžet od tih prihoda.
Odeljenje za budžet i finansije: Nova opština bi raspolagala svojim budžetom, što znači da bi morala imati odeljenje za finansije koje planira i izvršava opštinski budžet, prikuplja prihode (lokalne takse, naknade, deo transfera grada) i vrši isplate za projekte i plate zaposlenih. Tu bi se izrađivali i završni računi budžeta, finansijski planovi razvoja itd. Građani Batajnice bi mogli učestvovati u kreiranju budžeta kroz javne rasprave koje bi ovo odeljenje organizovalo (kao što recimo opština Surčin uključuje građane u odlučivanje o delu budžetskih sredstava).
Služba za građanska stanja (matična služba): Iako Batajnica već ima matičnu službu u kojoj se mogu obaviti neki osnovni poslovi, osnivanjem samostalne opštine bi ova služba dobila pun kapacitet i potpunu nadležnost. Knjige rođenih, venčanih i umrlih bi se vodile isključivo za građane opštine Batajnica, bez potrebe da se ti podaci dalje vode u okviru opštine Zemun. Na taj način bi se dodatno olakšalo izdavanje izvoda i uverenja na lokalnom nivou, a građani bi imali pun pristup svim uslugama matične evidencije u okviru sopstvene opštine. Takođe, služba bi bila integrisana u novu opštinsku zgradu, što bi omogućilo efikasnije povezivanje sa drugim opštinskim službama.
Lokalna kancelarija policijske uprave (MUP): Iako policija nije pod nadležnošću opštine već Ministarstva unutrašnjih poslova, svaka opština u praksi ima svoju policijsku stanicu ili ispostavu koja obavlja važne poslove za građane. Batajnica već ima policijsku stanicu u kojoj je moguće izvaditi ličnu kartu, pasoš i obaviti registraciju vozila. Međutim, osnivanjem opštine otvorila bi se mogućnost za dodatno jačanje kapaciteta i opremljenosti lokalne stanice, kao i za unapređenje kvaliteta i dostupnosti usluga. To bi moglo značiti još efikasnije rešavanje zahteva građana i smanjenje pritiska na stanice u Zemunu i Novom Beogradu. Zadržavanje i unapređenje lokalne stanice bilo bi prioritet kako bi građani mogli sve bezbednosne i administrativne potrebe rešavati u svom mestu.
Centar za socijalni rad (CSR): Sada je briga o socijalnim slučajevima, dečijoj zaštiti, hraniteljstvu itd. koncentrisana u CSR Zemun. Nova opština bi mogla dobiti odeljenje Centra za socijalni rad Batajnica, odnosno lokalne socijalne radnike koji bi pokrivali tu opštinu. Time bi postupci za dečiji dodatak, socijalnu pomoć, savetovališta za porodicu i slično postali pristupačniji stanovnicima Batajnice.
Inspekcijske službe i komunalna policija: Beograd ima centralnu komunalnu policiju i razne inspekcije (komunalnu, građevinsku, saobraćajnu), ali se deo nadležnosti može delegirati opštinama. Batajnica bi svakako imala komunalne inspektore koji bi na terenu pratili nepropisno odlaganje smeća, nelegalnu gradnju, buku, održavanje higijene u naselju itd. Opština bi mogla formirati inspekcijske službe za svoje potrebe (u skladu sa gradskim propisima) i građani bi lakše prijavljivali probleme lokalnim inspektorima umesto da čekaju one iz Zemuna. Takođe, grad Beograd ima Komunalnu miliciju koja deluje po opštinama – Batajnica bi tražila stalno prisustvo ekipe na svojoj teritoriji, što bi efektivno značilo bržu reakciju na komunalne prekršaje.
Lokalna javna preduzeća ili kancelarije komunalnih preduzeća: Iako su velika komunalna preduzeća (vodovod, kanalizacija, grejanje, čistoća, putevi) na nivou grada Beograda, opština Batajnica bi mogla osnovati manje javno komunalno preduzeće za specifične lokalne potrebe. Na primer, opština Surčin ima svoje JKP "Surčin" koje održava seoske puteve i javne površine. Batajnica bi mogla preuzeti brigu o lokalnim nekategorisanim putevima (seoskim i poljskim putevima), održavanju manjih parkova i pijaca kroz svoje službe. Takođe, mogla bi imati kancelariju gradske čistoće u Batajnici za koordinaciju odvoza smeća i reciklaže, kao i ispostavu vodovoda i kanalizacije radi održavanja mreže i prijema zahteva građana (recimo šalter za Infostan ili slično u opštini).
Kulturne i sportske institucije: Kao opština, Batajnica bi imala pravo da osnuje Kulturni centar Batajnica ili dom kulture, koji bi dobijao sredstva direktno iz opštinskog budžeta za organizaciju manifestacija, biblioteke, kurseve i sl. Takođe, mogla bi osnovati Sportski savez opštine Batajnica radi finansiranja lokalnih klubova, školskih takmičenja i održavanja sportskih terena. Iako kulturne ustanove mogu postojati i nezavisno, status opštine olakšava dobijanje sredstava i organizaciju programa krojenih baš za Batajnicu.
Mesne zajednice kao deo opštine: Opština Batajnica bi verovatno organizovala teritoriju na manje jedinice – mesne zajednice. One već možda postoje (Mesna zajednica Batajnica, Ugrinovci itd.), ali sada bi bile pod okriljem nove opštine, koja bi im mogla dodeliti veća ovlašćenja i budžete. Mesne zajednice služe da direktno komuniciraju sa građanima na nivou ulice ili kvartova, i njihovo aktiviranje bi značilo da svaki deo Batajnice ima svoje malo „veće” građana koje predlaže projekte opštini.
Sve ove institucije znače da bi Batajnica funkcionisala samostalno u pogledu lokalne uprave. Ključna prednost za građane je blizina i dostupnost: više ne bi morali da zavise od toga kada će službenik iz Zemuna doći u obilazak ili kada će njihov zahtev stići na red u velikoj opštini; sada bi imali tim ljudi u Batajnici koji je posvećen isključivo njihovim naseljima.
Naravno, uspostavljanje svih ovih službi je izazov (o tome ćemo kod troškova), ali iskustva drugih opština pokazuju da se to uglavnom radi preraspodelom postojeće administracije. Kako piše Politika, ako se pravilno organizuje, formiranje nove opštine ne mora značiti dupliranje troškova – postojeća administracija se podeli na novu i staru, umesto da se svi zadrže i još dodatno zaposlepolitika.rs. To praktično znači da bi mnogi službenici koji sada rade za Zemun (ali pokrivaju Batajnicu) prešli u Batajnicu, a Zemun bi smanjio broj zaposlenih. Time bi nova opština dobila iskusne kadrove, a građani bi odmah imali spremne usluge.
Potencijalni okvir Opštine Batajnica
Osnivanje opštine nije samo administrativna odluka – da bi zaživela, potrebno je i fizički stvoriti uslove za njen rad. To podrazumeva izgradnju ili adaptaciju određenih objekata infrastrukture i javnih zgrada u Batajnici. Evo glavnih stvari koje bi morale biti izgrađene ili obezbeđene:
Zgrada opštinske uprave: Pre svega, Batajnica bi morala dobiti adekvatnu zgradu opštine. Moguća su dva pristupa – pronaći postojeći veći objekat u Batajnici i adaptirati ga u opštinsku zgradu (npr. neku bivšu upravnu zgradu preduzeća), ili graditi novu zgradu od temelja. Ova zgrada bi bila centralno mesto gde se nalaze kancelarije predsednika opštine, skupštinska sala za odbornike, šalter sala za građane, i sva važna odeljenja (urbanizam, finansije, matičar, itd.). Idealno, lokacija bi bila u centru Batajnice ili na dostupnom mestu uz glavnu saobraćajnicu, kako bi svim naseljima nove opštine bila dobro povezana. Pored kancelarija, zgrada treba da ima i savremenu opremu – računarsku mrežu povezana sa gradskim sistemima, sale za sastanke i prijem građana, arhivski prostor za dokumentaciju, itd. Obezbeđivanje ove zgrade je možda najveći pojedinačni trošak, ali je neophodno za rad opštine.
Objekti za policiju i hitne službe: Ako Batajnica nema već dovoljno veliku policijsku stanicu, možda bi trebalo ulagati i u njeno proširenje ili novu zgradu za policiju. Ista stvar važi za vatrogasnu stanicu – prigradska naselja često imaju dobrovoljna vatrogasna društva, ali opština bi morala imati organizovanu Vatrogasno-spasilačku jedinicu blizu, što može značiti gradnju ili opremanje vatrogasnog doma sa garažama za vozila i smeštaj vatrogasaca. Za hitnu pomoć, možda bi se jedan deo Doma zdravlja uredio kao stanica Hitne pomoći (garaža za ambulantna vozila i dežurna ekipa), kako bi vreme reakcije na pozive u Batajnici bilo minimalno.
Dom zdravlja / bolnica: Kao što je već pomenuto, zdravstvena infrastruktura je ključna. Batajnica već ima zdravstvenu ambulantu, ali s obzirom na broj stanovnika, punopravni Dom zdravlja bi trebalo izgraditi ili značajno proširiti postojeći. Taj objekat bi imao više lekarskih ordinacija (opšte prakse, pedijatrije, ginekologije), laboratoriju, možda i rendgen, stomatološku službu, sve ono što jedan veliki dom zdravlja u opštini pruža. Pošto već postoji zgrada privremene kovid bolnice, postoji ideja da se ona prenameni u opštu bolnicu, što bi bilo idealno jer je već građena za medicinske namene – trebalo bi je opremiti trajnom opremom i osobljem. U svakom slučaju, bez značajnog ulaganja u zdravstvenu zgradu, opština Batajnica ne bi mogla adekvatno da zbrine svojih 80 hiljada stanovnika. Dakle, izgradnja ili adaptacija doma zdravlja/bolnice je prioritet.
Objekat za centar za socijalni rad: Ukoliko se formira poseban Centar za socijalni rad Batajnica, potrebne su mu kancelarije. One mogu biti u sklopu opštinske zgrade, ali često CSR ima poseban objekat (zbog poverljivosti i specifičnih aktivnosti). To može biti manja kuća ili lokal adaptiran za prijem korisnika socijalne pomoći, psihološka savetovanja i slično. Nije velika investicija, ali mora biti planirana – mesto gde će raditi socijalni radnici i gde će, recimo, ljudi podnositi zahteve za pomoć ili razgovarati sa stručnjacima.
Škole i vrtići (proširenja): Da bi opština funkcionisala, mora imati osnovne javne službe za stanovništvo. Obrazovanje je jedno od njih (detaljnije u posebnom odeljku), ali ovde napominjemo građevinske potrebe: dodatni vrtići ili učionice. Ako Batajnica već ima problem sa kapacitetom vrtića, opština bi morala planirati izgradnju novog obdaništa ili proširenje postojećeg, jer bi sa porastom investicija i privlačnošću naselja možda došlo i do priliva mladih porodica. Slično, osnovne škole – možda će neka škola trebati novu fiskulturnu salu ili dogradnju nekoliko učionica da zadovolji potrebe lokalne dece. O tome detaljno kasnije, ali infrastrukturno, lokalna vlast bi odmah morala uvideti gde treba graditi nove školske objekte.
Putna i komunalna infrastruktura: Za funkcionisanje opštine nisu bitne samo zgrade institucija, već i putevi i mreže koje ih povezuju. Batajnica bi morala imati dobro rešenu unutrašnju saobraćajnu mrežu: možda novu autobusku liniju koja kruži samo unutar opštine i povezuje Altinu, Ugrinovce, Busije i centar Batajnice (omogućavajući građanima tih naselja da lako dođu do nove opštinske zgrade i službi). To može značiti i gradnju novih saobraćajnica ili rekonstrukciju postojećih ulica za bolje povezivanje delova opštine. Infrastrukturno posmatrano, parking prostor kod nove opštine bi takođe morao biti obezbeđen, jer će građani dolaziti kolima po dokumenta – dakle planirati parking ili garažu.
Kanalizaciona i vodovodna mreža: Da bi opština normalno funkcionisala, deo ulaganja bi otišao i na komunalnu infrastrukturu. Neka naselja (npr. Busije, Ugrinovci) možda još nemaju potpunu kanalizaciju ili stabilno vodosnabdevanje. Nova opština bi morala izgraditi nedostajuću kanalizacionu mrežu i kišnu kanalizaciju za zaštitu od poplava, makar u fazama. To podrazumeva velike građevinske radove – kopanje kanala, postavljanje cevi, izgradnju pumpnih stanica i možda manjeg postrojenja za preradu otpadnih voda ako ga nema (ili spajanje na gradski sistem). Ovi projekti nisu „institucije”, ali jesu preduslov da jedno veliko naselje funkcioniše higijenski i ekološki. Primer sa leve obale Dunava (Borča, Krnjača) pokazuje koliko problem može biti nedostatak kanalizacije – Batajnica bi, uz samostalnost, mogla ubrzati te radove jer bi joj to bio prioritet broj jedan.
Javna rasveta, pijace, parkovi: Ovo su sve komunalne stvari koje bi opština morala urediti. Možda bi bilo potrebno postaviti dodatnu javnu rasvetu u ulicama koje je sada nemaju ili su slabo osvetljene, jer bi opština bila zadužena da brine da svaka mesna zajednica ima uređenu rasvetu (budžet bi to pokrivao). Takođe, Batajnica ima svoju pijacu – opština bi mogla izgraditi modernu pijacu ili trgovački centar za lokalne poljoprivredne proizvode. Infrastrukturno, to znači nadstrešnice, tezge, parking za pijacu itd. Parkovi i igrališta: moguće je da bi se opština odlučila da sagradi bar jedan veći gradski park ili uređen trg u centru Batajnice, gde bi ljudi provodili vreme – nešto poput centralnog gradskog šetališta kakvo danas nedostaje. Sve su to projekti gradnje koje bi pratile nastanak opštine.
Digitalna infrastruktura i oprema: Danas je vreme e-uprave, pa bi nova opština morala investirati i u IT infrastrukturu – servere, mrežu, softver koji povezuje opštinu sa gradskim bazama podataka (za matične knjige, poreske evidencije itd.). Možda bi trebalo izgraditi poseban Data centar (ili makar tehničku sobu) u opštini. Takođe, za komunikaciju sa građanima, opština bi postavila svoj portal i možda mobilnu aplikaciju, što zahteva digitalnu izgradnju (nije fizička, ali traži resurse i plan).
Uopšteno, moglo bi se reći da bi osnivanje opštine pokrenulo investicioni ciklus u Batajnici. Mnoge od ovih gradnji donose i lokalnim građevinskim firmama posao, pa već i to ima ekonomskog efekta. No, suština je da bez izgradnje ključnih javnih objekata (opštinske zgrade, doma zdravlja, puteva i komunalne mreže), nova opština ne može funkcionalno pružati usluge. Zato bi prve godine nakon formiranja opštine sigurno bile obeležene dizalicama i građevinskim mašinama na više lokacija u Batajnici, uz jasno isticanje da se sve to radi da bi opština stala na noge i dugoročno bolje služila građanima.
Osnivanje opštine Batajnica imalo bi značajne ekonomske posledice, i za privatne živote građana i za poslovnu zajednicu. Analizirajmo najpre građane: kako bi formiranje opštine uticalo na njihov kućni budžet, zaposlenje i opšti ekonomski standard:
Za građane:
Lokalna zaposlenost i nova radna mesta: Pokretanje opštine značilo bi otvaranje novih radnih mesta u lokalnoj upravi i javnim službama. To uključuje administrativne radnike, službenike, komunalne radnike, matičare, inspektore, socijalne radnike, itd. Mnogi od tih poslova mogli bi popuniti ljudi koji već žive u Batajnici, smanjujući im potrebu da putuju daleko za posao. Na primer, mladi pravnik iz Batajnice mogao bi da radi u opštinskoj upravi umesto da traži posao u centru Beograda. Ovo povećava lokalnu zaposlenost i zadržava kvalifikovanu radnu snagu u naselju. Takođe, kako se razvijaju nove institucije (škole, vrtići, dom zdravlja, kulturni centar), otvarala bi se i tu radna mesta (nastavnici, lekari, medicinske sestre, vaspitači). Dakle, stotine novih radnih mesta mogle bi direktno ili indirektno nastati usled formiranja opštine, što smanjuje nezaposlenost u Batajnici i povećava prihod domaćinstava.
Bolje usluge za iste poreze: Građani Batajnice već plaćaju porez na imovinu i druge lokalne dažbine, ali te pare idu u budžet opštine Zemun i dalje u gradski budžet. Kada Batajnica bude opština, deo poreza ostaje u njenom budžetu i troši se lokalno. To znači da bi za istu visinu poreza građani mogli videti više ulaganja nazad u svoju sredinu – popravljen trotoar, novu klupu u parku, dotaciju za školske sekcije, itd. Nivo poreza se ne bi povećavao samim tim što je Batajnica opština, jer poreske stope određuje grad i republika, a ne opština samostalno. Čak šta više, opština bi mogla da uvodi neke olakšice ili lokalne subvencije za građane. Na primer, mogla bi subvencionisati prevoz za đake, ili uvesti besplatne sportske aktivnosti, što je indirektna finansijska korist stanovništvu.
Ušteda vremena = ušteda novca: U ekonomiji domaćinstva, vreme je novac. Kako smo ranije opisali, građani će manje putovati radi administrativnih poslova ili lekara. To znači manje troškova za gorivo, karte za autobus, kao i manje izgubljenih radnih sati. Na primer, ako neko sada mora da uzme slobodan dan da bi rešio dokumentaciju u Zemunu, ubuduće to može uraditi za jedno jutro u Batajnici i vratiti se na posao. Produktivnost pojedinaca može porasti, što na makro nivou znači i bolje iskorišten radni potencijal.
Rast vrednosti nekretnina: Kada jedno mesto dobije bolju infrastrukturu, usluge i status, obično raste i atraktivnost za život, a time i cena nekretnina. Batajnica kao opština verovatno bi privukla više ljudi da se tu nastane (zbog boljih uslova), što znači veću tražnju za stanovima i kućama. Vlasnici nekretnina u Batajnici bi dugoročno mogli videti rast vrednosti svoje imovine, što je ekonomski plus za njih. Naravno, to može imati i negativnu stranu za one koji iznajmljuju – eventualno bi rasle i kirije – ali generalno, imovinsko bogatstvo lokalnog stanovništva bi se uvećalo.
Lokalne takse i nameti: Kao nova opština, Batajnica bi mogla uvesti neke sopstvene takse (uz saglasnost grada) koje ranije nisu postojale. Na primer, taksu za držanje kućnih ljubimaca, ili naknadu za korišćenje građevinskog zemljišta, ili parkiranje u centru Batajnice. To zavisi od politike opštine. Teoretski, postoji rizik da bi građani imali neke nove opštinske troškove. Međutim, kako je obećavano u inicijativama, formiranje novih opština ne bi trebalo da poveća administrativne troškove građanima jer se postojeća sredstva samo raspodeljuju. U praksi, opština bi mogla čak ukidati neke naknade da olakša građanima (npr. dati besplatne građevinske priključke za vodu/struju uz određene uslove, itd.). U svakom slučaju, pažnja nove vlasti bi bila da se građani finansijski ne opterete dodatno, jer bi to bilo nepopularno.
Za preduzeća:
Batajnica već ima stotine privrednih subjekata – od malih porodičnih firmi, radnji i uslužnih delatnosti, do većih pogona. Kako bi opština uticala na njih?
Brža administracija za biznis: Poslovni ljudi bi u Batajnici mogli lakše da registruju firmu, dobiju dozvolu ili sertifikat jer bi lokalna administracija imala odeljenje za privredu. Za svaku malu fabriku ili zanatsku radnju koja hoće da proširi objekat, sada bi dozvolu izdavala opštinska služba u Batajnici, što znači kraće rokove i manje čekanja. Takođe, ako je potrebno neku taksu platiti ili papirologiju srediti, to se radi lokalno. Sve to smanjuje troškove poslovanja – manje vremena menadžeri provedu po šalterima, više se posvete poslu. Manje je i troškova prevoza dokumenata u grad. Za investitore, takvo okruženje je privlačnije.
Lokalne subvencije i podsticaji: Kao i druge opštine, Batajnica bi mogla da uvodi podsticaje za privredu. Na primer, da iz budžeta izdvoji sredstva za subvencionisanje dela kamate na kredite za male biznise, ili da sufinansira obuku radnika. Mogla bi da organizuje privredne sajmove, start-up inkubatore ili programe za poljoprivrednike (pošto u okolini Batajnice ima i zemlje za obradu). Sve to sada nema ko da radi ciljano za Batajnicu, jer je Zemun fokusiran na ceo svoj teren. Sa svojom opštinom, poslovna zajednica Batajnice imala bi dodeljen tim u lokalnoj vlasti koji radi na privlačenju investicija baš tu. To može doneti više posla i prilika za postojeće firme.
Razvoj industrijskih i trgovačkih zona: Batajnica ima dobar geografski položaj – blizu autoputa prema Novom Sadu, i blizu železničke pruge. Nova opština bi mogla planirati razvoj industrijske zone ili logističkog centra na svojoj teritoriji, uz povoljne uslove za investitore (jeftinije građevinsko zemljište, brže dozvole, infrastruktura). Recimo, negde uz stari novosadski put može se urediti poslovna zona Batajnica koja bi privukla skladišta, distributivne centre, proizvodne pogone. To donosi radna mesta i punjenje budžeta kroz poreze. Slično, mogla bi planirati izgradnju tržnog centra ili pijace na veliko za poljoprivredne proizvode, što bi lokalnim poljoprivrednicima i trgovcima dalo bolje tržište. Sve su to ekonomske aktivnosti koje sada stoje jer nema ko da ih inicira – velika opština Zemun ima druge prioritete, dok bi mala opština Batajnica bila motivisana da iskoristi svoje komparativne prednosti (povoljan zemljišni prostor, saobraćajnice, radna snaga) za lokalni razvoj.
Javne nabavke i lokalne firme: Kao posebna opština, Batajnica bi imala svoj budžet za javne nabavke – od održavanja ulica, nabavke opreme za škole, do izgradnje objekata. To znači da bi lokalne firme mogle lakše doći do poslova u svom kraju kroz opštinske tendere. Na primer, građevinska firma iz Batajnice može konkurisati za izgradnju trotoara u Batajnici – sada to radi gradska ili zemunska uprava pa dobiju možda veće firme iz grada. Novom opštinom, postoji svest da će se novac vrteti unutar zajednice i moguće je da bi se preferiralo da što više poslova obavljaju domaće firme (naravno, uz poštovanje zakona o javnim nabavkama). To vodi jačanju lokalnog preduzetništva i zanatstva.
Potencijalno veći nameti za preduzeća? S druge strane, treba razmotriti da li bi formiranje opštine nametnulo privredi neke dodatne troškove. Na primer, opština bi mogla uvesti lokalnu komunalnu taksu za isticanje firme (što mnoge opštine rade). Ili naknadu za zaštitu i unapređenje životne sredine (takozvanu eko-taksu lokalnu). Ovo su mali iznosi obično, ali predstavljaju dodatni trošak. Međutim, te takse verovatno već postoje i idu Zemunu; sad bi išle Batajnici. Bitno je da opština ne bi imala pravo da samostalno uvodi velike poreze – sve bitno je centralizovano. Tako da se ne očekuje da će firme plaćati više, već samo drugom primaocu (Batajnici umesto Zemunu). Uz to, bolja infrastruktura (putevi, struja, internet) koju bi opština razvila zapravo smanjuje troškove poslovanja: npr. kamioni će brže prolaziti novim ili obnovljenim putevima, manje kvarova na vozilima, radnici će biti zadovoljniji jer ne zaglavljuju u blatu ili rupi. Sve je to ušteda.
Povećan promet za lokalne radnje: Jedan zanimljiv efekat – kada opština proradi, više ljudi iz drugih delova grada dolazi u Batajnicu (radi posla u opštini, ili građani iz susednih naselja da vide šta je novo, ili investitori, itd.). Samim tim lokalne prodavnice, kafići, restorani mogu imati više mušterija. Na primer, neko iz Busija dođe u Batajnicu da podnese zahtev u opštini i usput obavi kupovinu u lokalnom marketu ili ruča u restorančiću. To za sitne preduzetnike znači veći promet i zaradu. Možemo reći da bi se stvorio novi administrativno-poslovni centar u Batajnici koji bi generisao lokalnu ekonomsku aktivnost, umesto da sve gravitira ka Zemunu ili Beogradu.
Sumarno gledano, ekonomski uticaj bi u najvećoj meri bio pozitivan za Batajničane. Standard građana bi se mogao popraviti kroz nova radna mesta i bolje javne usluge, dok bi privreda profitirala od manjeg administrativnog opterećenja i novih razvojnih mogućnosti. Naravno, deo budžeta opštine morao bi se trošiti na administraciju, ali to je novac koji je i do sada trošen – samo u Zemunu. Ako se izbegne nepotrebno gomilanje birokratije, kako stručnjaci predlažu, finansijski sistem može biti održiv: postojeći javni prihodi Batajnice bi pokrivali troškove njene uprave. Sve preko toga vraćalo bi se građanima kroz investicije.
Za same građane u smislu troškova života, ne očekuje se poskupljenje usluga – cena vode, struje, prevoza ostaje ista jer to određuju gradske ili republičke službe. Moguće čak i pojeftinjenje nekih stvari: npr. ako opština organizuje lokalni prevoz za đake, roditelji štede na mesečnim kartama. Ili ako se otvori više vrtića, privatni vrtići će možda sniziti cene zbog konkurencije javnog vrtića. To su sve indirektni efekti koji idu u prilog kućnom budžetu.
Jedina potencijalna briga mogla bi biti da li će opštinski porezi biti efikasno naplaćivani – ako budžet ne može da se napuni, opština bi morala tražiti sredstva od grada ili države. Ali s obzirom na populaciju i privredu Batajnice, malo je verovatno da će biti finansijski neodrživa. Štaviše, tako veliki broj stanovnika znači i solidne prihode od poreza na imovinu i drugih naknada, što znači dosta novca za lokalna ulaganja. To nas vodi i do sledeće teme – razvoja infrastrukture koji je i ekonomsko pitanje, jer ulaganja u puteve i komunalije često znače i nove poslove i veću vrednost zemljišta.
Infrastruktura je možda oblast gde bi građani najbrže uočili promene kada Batajnica postane opština. Kao deo velike opštine Zemun, Batajnica je dobijala komunalna ulaganja sporadično i po prioritetima šire zajednice. Sa sopstvenom opštinom, svaki dinar infrastrukturnog budžeta trošio bi se unutar Batajnice, i odluke o prioritetima donosili bi ljudi kojima su te ulice i vodovodi svakodnevica. Koje konkretne promene možemo očekivati?
Putevi i saobraćaj: Batajnica već ima dobru povezanost glavnim saobraćajnicama (stari i novi novosadski autoput, blizina obilaznice), ali unutrašnja putna mreža i veze sa okolnim naseljima često trpe. Nova opština bi verovatno odmah krenula u sanaciju i izgradnju lokalnih puteva: asfaltiranje ulica koje su još makadamske u prigradskim delovima, krpljenje udarnih rupa brže nego dosad, izgradnju trotoara i biciklističkih staza gde ih nema (omogućiti bezbedno kretanje pešaka, posebno dece do škole). Takođe, postojeće saobraćajnice bi mogle dobiti bolju signalizaciju i rasvetu. Bitna stavka je i povezivanje naselja unutar nove opštine: recimo, put između Batajnice i Ugrinovaca ili Busija mogao bi biti proširen ili rekonstruisan da omogući brži protok. Možda i neka obilaznica oko samog centra Batajnice da tranzitni saobraćaj (kamioni, teška vozila) ne bi gušio glavnu ulicu – to je nešto što lokalna vlast može inicirati jer najbolje zna gde su gužve.
Javni prevoz: Infrastruktura obuhvata i prevoznu mrežu. Batajnica ima železničku stanicu (prolazi pruga Beograd-Novi Sad) koja je značajna, ali gradski prevoz autobusima do sada je verovatno definisao Grad Beograd centralno. Sa formiranom opštinom, Batajnica bi mogla preispitati trase autobusa i uvesti nove linije ili povećati frekvenciju postojećih, uz saradnju sa gradom. Recimo, linije koje idu do Zemuna ili centra Beograda mogle bi biti češće u špicu ako opština subvencioniše dodatne polaske. Takođe, moguće je uvesti kraće lokalne linije kombijem ili minibusem koje povezuju rubna sela (Busije, Ugrinovci) sa centrom Batajnice i stanicom voza. To bi drastično poboljšalo mobilnost građana unutar opštine i prema gradu. Tako nešto je lakše sprovesti kada opština lobira i finansijski učestvuje, nego sada kada je Batajnica samo jedno od naselja Zemuna. Ovakva poboljšanja prevoza direktno utiču na kvalitet života – manje čekanja, bolja povezanost i rasterećenje saobraćaja (jer će možda više ljudi izabrati voz ili bus ako su dobro uvezani).
Vodosnabdevanje i kanalizacija: Ovo je goruće pitanje za mnoge prigradske sredine. Voda – pretpostavimo da Batajnica ima gradski vodovod, ali neka okolna naselja možda koriste bunare ili imaju probleme sa pritiskom vode. Opština bi prioritetno ulagала u širenje vodovodne mreže na sve delove nove opštine, zamenu dotrajalih cevi (smanjenje kvarova i gubitaka vode) i eventualno izgradnju vodovodnih bazena za stabilno snabdevanje (ako trenutno pritisak opada leti). S obzirom da su Altina ili Busije nastali stihijski, verovatno tu treba dosta radova da se sistem dovede na gradski standard. Kanalizacija je još veći izazov – delovi Batajnice i Zemun Polja možda imaju mešovitu ili nikakvu kanalizaciju, a Busije kao novo naselje verovatno dosta septičkih jama. Sada bi to bila direktna odgovornost opštine: projekti kanalizacionih mreža bi se ubrzali. Možda bi se iskoristio gradski projekat kanalizacije za levu obalu Dunava kao model. Opština može da konkuriše za sredstva grada, Republike ili fondova EU za komunalnu infrastrukturu. Pošto se radi o ekološki važnim projektima, verovatno bi bilo podrške. Za građane to znači postepeno ukidanje septičkih jama, manje izlivanja otpadnih voda i neprijatnih mirisa, naročito leti. Jednom kada cevi budu položene, priključenje domaćinstava bi bilo prioritet, uz verovatno povoljne uslove. To je velika promena za celokupnu higijenu naselja i vrednost nekretnina.
Kišna kanalizacija i odbrana od poplava: Batajnica je ravničarski kraj, moguće su problema sa kišom i podzemnim vodama. Opština bi morala da investira i u separatnu kišnu kanalizaciju, gde god je potrebno, odnosno u odvodne kanale, kolektore i crpne stanice ako je teren nizak. U surčinskim selima (koja su slična po ravnici) ovo je često problem. Lokalna vlast bi to držala u fokusu – redovno čišćenje kanala, postavljanje novih odvodnih cevi pored puteva, kako se ne bi stvarala jezera posle svake veće kiše. Građani bi videli manje poplavljenih dvorišta i podrumskih voda, a poljoprivrednici manje uništenih useva od stajanja vode.
Električna mreža i javna rasveta: Struja je u nadležnosti EPS-a, ali opština može uticati gde treba ojačati mrežu. Ako neki delovi Batajnice imaju česte ispade struje zbog starog transformatora, opština bi lobirala kod EPS-a i obezbedila lokaciju/zemljište za novu trafostanicu. Takođe, javna rasveta (svetiljke na banderama) često je delegirana opštinama – Batajnica bi mogla modernizovati rasvetu LED lampama, proširiti je do poslednje kuće u svakom selu. Povećanje osvetljenosti utiče i na bezbednost (manje kriminala, bolja vidljivost na putevima noću).
Odvoz smeća i čistoća: Kao deo Beograda, Batajnici smeće odvozi gradsko preduzeće „Gradska čistoća”. To bi i dalje bilo tako, ali opština može ugovorom zahtevati češći odvoz ili dodatne usluge (npr. odvoz kabastog otpada mesečno, postavljanje reciklažnih kontejnera, čišćenje divljih deponija). Zapravo, opština bi imala inspektore koji bi kažnjavali nelegalno odlaganje otpada, i službe da zajedno sa Čistoćom brže reaguju. Možda bi organizovala i lokalne akcije čišćenja sa građanima, što je lakše kad imaš lokalnu strukturu. Sve u svemu, Batajnica bi postala urednija i čistija, jer bi se resursi fokusirali na nju. Možemo očekivati i više kanti, klupa, uređenih zelenih površina – komunalne službe opštine bi vodile računa da centar Batajnice i naselja budu estetski uređeni, što često izostane kada je budžet zajednički sa većim gradom.
Grejanje i energetika: Veći deo Batajnice greje se individualno (drva, gas, struja) jer daljinsko grejanje verovatno nije razvučeno do tamo (Zemun termoelektrana-toplana pokriva samo uži deo Zemuna). Opština bi mogla da podstiče gasifikaciju naselja – ako gasovod još nije svuda prisutan, radila bi na tome da se proširi mreža, tako da domaćinstva imaju opciju priključka na gas za grejanje, što je ekološki i udobnije. Takođe, mogla bi subvencionisati ugradnju solarnih panela i toplotnih pumpi u domaćinstvima, u okviru lokalnih zelenih politika. Bolja energetska infrastruktura znači manju zagađenost (manje smoga zimi od individualnih ložišta) i na duge staze jeftinije grejanje za stanovnike.
Telekomunikacije i internet: Iako privatne kompanije vode internet i telefon, opština bi mogla inicirati da se optika provuče kroz sva naselja i da se poboljša mobilni signal tamo gde škripi. Recimo, mogao bi opštinski tim da mapira takve „rupe” i radi sa operaterima na postavljanju novih baznih stanica ili antena. U modernom dobu, brzi internet je isto deo infrastrukture – potreban i građanima i poslovanju. Opština bi mogla ponuditi i besplatan Wi-Fi na nekim javnim mestima (opštinski trg, park, čekaonica doma zdravlja), kao vid podizanja kvaliteta usluge za građane.
Ukratko, infrastrukturni bum bi se desio u Batajnici posle sticanja opštinskog statusa. Mnogi projekti koji su možda bili „na dugom štapu” konačno bi došli na red jer bi Batajnica sama sebi bila prioritet. Naravno, sredstva nisu beskonačna, pa ne bi sve bilo gotovo odjednom. Ali postojala bi strategija razvoja infrastrukture fokusirana isključivo na Batajnicu, što do sada nije bio slučaj (veći deo budžeta Zemuna investira se u urbaniji deo opštine). Očekivano je da bi u prve 3-5 godine opština rešavala osnovne nedostatke (puteve, kanalizaciju, zgradu opštine), a zatim prelazila na naprednije projekte (parkovi, sportski tereni, digitalizacija).
Još jedan aspekt – kontrola kvaliteta radova bila bi efikasnija. Kada radove nadzire lokalna samouprava koja je tu prisutna svakodnevno, manja je šansa za propuste. Odbornici i građani Batajnice bi brzo reagovali ako se nešto gradi loše, jer im je pred očima. Tako bi se obezbedilo da svaki metar asfalta i svaka cev budu postavljeni kvalitetno, te da infrastruktura traje i služi svrsi.
Možemo povući paralelu sa opštinom Surčin, koja se 2004. izdvojila iz Zemuna. I tamo su sela poput Dobanovaca, Jakova i dr. dobila više pažnje na lokalnom putnom povezivanju i komunalijama tek nakon osnivanja opštine Surčin. Tako bi i ovde efekat bio ubrzani lokalni razvoj infrastrukture, što je verovatno i jedan od ključnih motiva stanovnika da žele svoju opštinu – da njihov kraj dobije komunalni izgled 21. veka, a ne da zaostaje za centralnim delovima grada.
Obrazovanje je temelj svake zajednice, pa bi se i na tom polju osetile promene kada Batajnica postane opština. Iako škole formalno finansira grad Beograd i Republika (osnovne škole su u nadležnosti grada, srednje pod pokrajinom ili Republikom), opština ima veliki uticaj u smislu infrastrukturne podrške i lokalnih inicijativa za obrazovanje. Evo šta bi se moglo očekivati:
Osnovne škole: Batajnica već ima tri osnovne škole. Kao opština, Batajnica bi budžetom mogla da direktno ulaže u poboljšanje školskih uslova – recimo, da finansira renoviranje učionica, nabavku novih računara, interaktivnih tabli, sređivanje dvorišta i sportskih terena. Dok je bila deo Zemuna, škole u Batajnici su dobijale deo kolača zajedno sa svim zemunskim školama. Sada bi opština Batajnica mogla da kaže: naše škole su prioritet. Takođe, ako postoji problem prebukiranosti, opština bi mogla planirati dogradnju škole ili izgradnju nove osnovne škole u nekom naselju gde se broj dece povećao. Npr. ako Altina i Plavi horizonti rastu, možda zatreba potpuno nova škola tamo. Opština može obezbediti zemljište i inicirati taj projekat sa gradom. Sve to rezultira da deca u Batajnici dobiju bolje uslove za učenje: manji broj đaka po odeljenju, bezbednija i modernija oprema.
Srednje škole: Jedno od čestih pitanja u prigradskim naseljima je da li postoji lokalna srednja škola ili deca moraju putovati u grad. Pošto Batajnica trenutno nema nijednu srednju školu, to znači da tinejdžeri svakog dana idu u Zemun, Novi Beograd ili centar radi srednjoškolskog obrazovanja. Osnivanjem opštine, povećava se šansa da se osnuje srednja škola u Batajnici. Možda ne odmah, ali plan se može pokrenuti – opština radi studiju izvodljivosti, vidi koliko dece bi tu išlo, koji profil (gimnazija, tehnička, ekonomska?). Moguće je i odeljenje neke postojeće škole da se otvori u Batajnici prvo kao istureno odeljenje, pa zatim preraste u samostalnu školu. Primer za to je opština Mladenovac koja ima svoje srednje škole jer je daleko od centra. S obzirom na 80 hiljada stanovnika potencijalne opštine, realno je da postoji potreba za barem jednom srednjom školom (npr. opšteg smera ili mešovita škola sa više smerova). To bi značilo ogromnu uštedu vremena i energije za mlade i njihove roditelje – manje putovanja, više vremena za vannastavne aktivnosti. Naravno, da bi se škola izgradila, potrebna je dozvola Ministarstva prosvete i fondovi, ali inicijativu i pritisak tu vrši lokalna samouprava. Opština Batajnica bi mogla da kaže: želimo da naša deca imaju mogućnost školovanja ovde, i da ponudi sufinansiranje gradnje škole iz svog budžeta plus zemljište. Ujedno, to bi bio i ponos zajednice – imati svoju srednju školu i sportske timove koji je predstavljaju.
Vrtići (predškolske ustanove): Mlade porodice se često suočavaju s nedostatkom mesta u vrtićima u predgrađima. Nova opština bi svakako stavila fokus na predškolsko vaspitanje, jer je to ključno za demografski razvoj. To znači da bi mogla izgraditi nove vrtiće ili proširiti postojeće kapacitete. Recimo, adaptirati neki objekat u Busijama u vrtićku jedinicu ili izgraditi potpuno nov vrtić u naselju Ugrinovci. Budžet opštine bi dotirao rad tih vrtića (iako plate vaspitačica idu iz republičkih fondova delom, opština može sufinansirati). Za roditelje, to znači lakše do mesta u vrtiću i moguće niže cene boravka ako opština dotira. Takođe, opština bi mogla da organizuje besplatan prevoz za decu do vrtića iz udaljenijih delova, ili da otvori male vrtićke grupe po mesnim zajednicama – nešto što centralizovana uprava teško realizuje.
Vannastavne aktivnosti i talenti: Lokalna samouprava može puno da učini za decu i omladinu van samih časova. Na primer, opština Batajnica bi mogla osnovati Centar za talente ili omladinski centar gde bi se održavale radionice, dopunska nastava za nadarene učenike, programi za pripremu takmičenja iz matematike, fizike itd. Takođe, mogla bi u budžetu predvideti stipendije za najbolje učenike i sportiste iz Batajnice, čime bi stimulisala mlade. Kulturne manifestacije poput dečjeg festivala ili opštinskih sportskih olimpijada đaka lakše je organizovati kada opština ima svoje resurse za prosvetu i sport. Sve ovo čini da se mladi osećaju vrednovano i pruža im se više prilika za razvoj bez odlaska daleko.
Održavanje školskih objekata: Jedna praktična stvar – često je održavanje škola sporo jer centralna ustanova mora da pošalje majstore. Kada imaš opštinu, možeš imati sopstvenu službu održavanja ili brže angažovati lokalnog majstora po potrebi. Ako pukne cev u školi u Batajnici, opština odmah reaguje i popravi, ne čeka da gradska direkcija to uvrsti u plan. Tako deca nemaju prekide u nastavi zbog takvih događaja. Isto važi i za grejanje škola zimi – lokalna vlast brine da sve kotlarnice rade, eventualno investira u prelazak na gas ili pelet da budu efikasnije.
Biblioteke i kulturno-obrazovne ustanove: Opština može da osnuje ili proširi biblioteku. Možda Batajnica sada ima malu ogranak zemunske biblioteke. Kao opštinska biblioteka, mogla bi postati veća, sa više knjiga i programa (čitaonice, informatički kursevi za penzionere i slično). Takođe, muzička škola – možda deca sada idu u muzičku školu u Zemun; opština Batajnica bi mogla pokrenuti inicijativu da se otvori odeljenje muzičke škole u njenom domu kulture za lokalnu decu. Isto važi i za škole jezika, škole glume – opština može pružiti prostor i organizaciju.
Univerzitetsko obrazovanje (daleka budućnost): Iako ne treba očekivati skoro, ako Batajnica nastavi da raste, jednog dana možda bi mogla postati i univerzitetski centar za neki specifičan domen (npr. poljoprivredni fakultet ili visoka škola zbog okružujućih obradivih površina). Ovo je vizionarski pogled, ali u budućnosti moguć. Batajnica bi, kroz 20 godina, mogla raditi na tome da dovede neki ogranak univerziteta, no to je zaista dugoročan plan i zavisi od mnogo faktora.
Sve navedeno vodi do zaključka da bi osnivanje opštine gotovo sigurno poboljšalo obrazovne uslove u Batajnici. Deca su često glavni razlog zbog kojeg se stanovnici zalažu za ovakve promene – žele da im deca imaju iste šanse i uslove kao vršnjaci u centralnim opštinama. Lokalna vlast bi se trudila da to i omogući, kako kroz infrastrukturu (škole, sale, oprema), tako i kroz programe (stipendije, takmičenja, sekcije). To znači da bi generacije koje dolaze mogle odrastati u Batajnici bez osećaja uskraćenosti i sa ponosom što njihov kraj ulaže u njihovo znanje.
Za ilustraciju, slično se desilo u Sevojnu kod Užica: tamošnji meštani su se bunili da grad Užice premalo ulaže u njihovo naselje, uključujući i školstvo i infrastrukturu. Kada su dobili opštinu, mogli su da direktno usmeravaju sredstva u svoju osnovnu školu, sportske terene i kulturne događaje za mlade. Batajnica bi imala još veći kapacitet to da uradi jer je mnogo veća od Sevojna.
Naravno, treba imati na umu da formalno nastavnici i programi ostaju isti jer to diktira državni sistem – deca Batajnice bi i dalje polagala iste ispite kao svi ostali. Ali okruženje u kome uče bilo bi bolje, a podrška lokalne zajednice snažnija. Dugoročno, to znači bolje obrazovane mlade ljude koji mogu da doprinesu svom kraju, što je zapravo i cilj ovakvog projekta – stvoriti uslove da ljudi ostanu i razvijaju Batajnicu umesto da se sele zbog boljih škola ili usluga.
Odvajanjem Batajnice i okolnih naselja, sadašnja opština Zemun pretrpela bi izvesne promene i gubitke. Zemun je trenutno jedna od većih beogradskih opština kako po površini tako i po broju stanovnika, a Batajnica sa naseljima značajno doprinosi tome. Šta bi se desilo sa „maticom” – opštinom Zemun – ukoliko Batajnica postane posebna opština?
Smanjenje teritorije i broja stanovnika: Zemun bi se teritorijalno smanjio. Prema predlogu CLS-a, novoj opštini bi pripala naselja Batajnica, Ugrinovci, Busije, Zemun Polje, Plavi horizonti, Altina. To je severozapadni deo sadašnje opštine. Zemun bi ostao uglavnom na užem gradskom području (Centar Zemuna, možda Novi grad, Sutjeska, itd.) i eventualno bez tih prigradskih naselja. Broj stanovnika Zemuna bi se smanjio za oko 80.000 (koliko bi prešlo u opštinu Batajnica), ostavljajući Zemun sa možda oko 90-100 hiljada (gruba procena na osnovu toga da je sada ~170k). Ovaj pad znači da Zemun više ne bi bio druga najveća opština (posle Novog Beograda), već bi se spustio po rangu.
Promena opštinskog budžeta: Budžet opštine Zemun se dobrim delom formira od prihoda na njenoj teritoriji (porez na imovinu, lokalne takse, deo transfera grada po broju stanovnika). Izdvajanjem Batajnice, Zemun bi izgubio deo prihoda jer više ne bi ubirao poreze od privrede i građana tog područja. Na primer, industrijske zone ili tržni centri u Altini prelaze u Batajnica opštinu – prihodi od njih više ne idu Zemunu. Samim tim, budžet Zemuna bi se smanjio proporcionalno smanjenju stanovništva i privrede. S druge strane, troškovi Zemuna bi se takođe smanjili – ne bi više morao da finansira komunalne akcije i projekte u Batajnici. Kao što Politika napominje, postojeći prihodi i troškovi se dele prilikom formiranja nove opštine. Dakle, idealno, ne bi trebalo da dođe do finansijskog kolapsa Zemuna, već samo do redistribucije resursa. Ipak, Zemun bi svakako izgubio na ekonomskom značaju, pogotovo ako je Batajnica imala velike poreske obveznike.
Nadležnosti i obim poslova: Opština Zemun bi imala manje područje za upravljanje, što znači i manji obim posla za njenu administraciju. To može zvučati kao olakšanje – mogli bi se fokusirati bolje na preostale delove opštine. Međutim, to takođe znači da bi neki zaposleni u Zemunu postali višak. U praksi, deo zemunske administracije bi prešao u Batajnicu, a oni koji ostanu u Zemunu morali bi se prilagoditi novom opsegu. Zemun bi, recimo, prestao da izdaje građevinske dozvole za Batajnicu i fokusirao se samo na svoju teritoriju. Njihovi urbanisti bi radili manje projekata nego ranije. Ovo može dovesti do optimizacije – manje zaposlenih i troškova za platu, ili do unutrašnjih reorganizacija. No, ukoliko to nije urađeno efikasno, moglo bi se desiti i da Zemun pokuša da zadrži sve ljude, što bi ga činilo relativno rastrošnijim (manje posla za isti broj službenika). Dakle, tu je i izazov za Zemun da se racionalizuje.
Gubitak dela budžetskih transfera: Grad Beograd deli sredstva opštinama ponekad prema broju stanovnika i razvijenosti. Zemun je dobijao izvesne transfere i projekte i zbog velikog broja ljudi. Sa 80 hiljada ljudi manje, moguće je da će u gradskoj raspodeli Zemun dobijati manje novca za infrastrukturne investicije ili održavanje. Recimo, ako grad svake godine daje opštinama sredstva za lokalne puteve po dužini puteva, Zemun bi tu pao jer je dobar deo puteva sada u Batajnici. To se znači da bi gradska pažnja (i sredstva) prema Zemunu mogla da se umanji, jer je sad to manja opština. S druge strane, Batajnica bi počela da dobija svoj deo.
Prestanak odgovornosti za Batajnicu: Za Zemun kao instituciju, moglo bi donekle biti i olakšanje što nije više nadležan za tako udaljena naselja. Zemunskim funkcionerima bi spao teret pritužbi Batajničana na komunalne probleme, jer bi to preuzela Batajnica. Tako bi se Zemun mogao više posvetiti problemima gradskog jezgra Zemuna – npr. uređenju Zemunskog keja, Gardoša, saobraćaja kod Pupinovog mosta, itd. Postoji čak argument da bi Zemun time postao efikasniji za svoje preostale građane, jer manju teritoriju lakše opslužuje. Ovo je i poenta decentralizacije – da se glomazne opštine podelom učine upravljivijim. U Paliluli (gde su predlagali opštinu Dunavski venac) slična logika: centralna Palilula bi se lakše brinula o gradu (Karaburma, Tašmajdan) kad bi levu obalu Dunava brinula posebna opština. Isto tako, Zemun posle odvajanja Batajnice može bolje da servisira npr. Batajnički drum ili svoje gradske mesne zajednice.
Politički uticaj i prestiž: Zemun je istorijski značajna opština, jedno od starih gradskih jezgara Beograda. Izdvajanjem Batajnice, Zemun gubi titulu „teritorijalno jedne od najvećih opština”. Možda nekim opštinskim čelnicima to smeta iz ugla prestiža. Manja opština = manji politički uticaj unutar grada. Zemun trenutno ima određenu težinu jer predstavlja veliku glasačku bazu. Sa dve opštine, taj uticaj se deli na dva predsednika opštine, dva opštinska odbora itd. To može promeniti i političku dinamiku: neke stranke u Zemunu su imale jaku podršku u prigradskim delovima, pa odvajanje menja izborne računice. Npr. ako je Batajnica imala drugačiji politički profil od centra Zemuna, odvajanjem bi u Zemunu mogla da pretegne neka druga opcija. To je možda i razlog zašto ponekad vladajuće strukture oklevaju sa ovim promenama – politički balans se menja.
Opterećenost zajedničkih sistema: Neke sisteme je teško podeliti. Npr. Dom zdravlja Zemun ima i ogranak u Batajnici. Kad Batajnica postane opština, verovatno će njen dom zdravlja biti izdvojen. Zemun će zadržati svoj, ali mora se izvršiti podela opreme, osoblja, kartona pacijenata. To je administrativno komplikovano. Slično i za neka javna preduzeća – recimo, JKP „Zelenilo” ima jedinstven pogon za Zemun i Batajnicu za održavanje zelenih površina; možda će to ostati jedinstveno (jer „Zelenilo” je gradsko), ali opština Batajnica bi htela svoj uticaj. Zemun se tu prosto više neće pitati za travu u Batajnici, ali inicijalno prelazno stanje zahteva saradnju.
Reakcija građana Zemuna: Važno je i kako bi građani preostalog Zemuna doživeli tu promenu. Neki možda sa negodovanjem ako misle da „oduzimaju im deo opštine”, a neki sa odobravanjem jer misle da će sada više para ostati za njih umesto da ide „tamo daleko” u Batajnicu. Iistorijski, Surčin se odvojio od Zemuna i danas retko ko u Zemunu to pominje kao problem – prosto se navikne da je to druga opština. Moguće je da bi i Batajnica brzo zaživela kao poseban entitet, a Zemunci bi se bavili sobom.
Na kraju, treba naglasiti: formiranje opštine Batajnica nije „gašenje” opštine Zemun, već reorganizacija. Zemun bi i dalje ostao gradska opština sa svim svojim nadležnostima, samo bi im obim bio manji. Budžet Zemuna bi se smanjio, ali i troškovi. U idealnom scenariju, to je „nula na nulu” situacija u smislu budžetskog efekta – kako kaže struka, ne moraju nastati novi troškovi ako se administracije pravilno podele. Zemun bi morao da otpusti suvišne ili da ih prepusti Batajnici. Građani Zemuna ne bi plaćali veće poreze zbog te promene, niti bi ostali bez ijedne svoje institucije (opština Zemun zadržava svoje službe za svoju teritoriju). Tako da je ovo više emocionalno-političko pitanje za Zemun nego egzistencijalno. Moguće je da bi lokalna vlast Zemuna bila protiv jer gubi deo moći, ali sa aspekta građana, pogotovo onih sa teritorije koja ostaje u Zemunu, moglo bi biti i korisno zbog spomenute fokusiranosti na gradske probleme Zemuna.
Jedan konkretan primer uticaja: Budžet opštine Zemun iz 2022. je, pretpostavimo radi ilustracije, iznosio X milijardi dinara, od čega se Y trošilo na Batajničke MZ. Nakon podele, Zemun bi imao ~ (X - Y) budžet, a Batajnica bi startovala sa ~Y (uz eventualne korekcije u gradskim transferima). Zemun bi i dalje imao znatna sredstva – dovoljno za njegove projekte kao što su fasade Gardoša, komunalije u centru i sl., ali bi morali zaboraviti na nadzor onoga što se radi u Batajnici. Ako su nekad planirali nešto tipa "sredićemo i Batajnički park kasnije", to više nije njihov posao.
Jedan od glavnih ciljeva formiranja posebne opštine jeste demokratija – približavanje odlučivanja građanima. Kada Batajnica dobije svoje opštinske organe, građani dobijaju nove i bolje mogućnosti da se uključe u kreiranje lokalnih politika i projekata. Evo kako bi se to moglo manifestovati:
Lokalni izbori i predstavnici iz komšiluka: Trenutno Batajničani glasaju za odbornike opštine Zemun, ali ti odbornici predstavljaju ceo Zemun i često dolaze iz raznih delova (možda samo par njih zaista živi u Batajnici). Kada Batajnica bude opština, svi odbornici u skupštini opštine Batajnica biće iz Batajnice i njenih sela. To znači da će građani moći da izaberu komšiju za odbornika koji vrlo dobro zna probleme u ulici i može ih izneti na sednici. Predsednik opštine i većnici takođe će biti lokalni ljudi (ili bar ljudi koje lokalci izaberu direktno/indirektno). Time se postiže mnogo bliža veza između birača i vlasti. Ako vam je predsednik opštine neko koga srećete u samoposluzi ili na školskom roditeljskom sastanku, biće vam lakše da mu priđete i ukažete na problem, a njemu/njoj će to biti motiv da radi odgovorno jer ga zajednica lično poznaje. Dakle, politička odgovornost se povećava.
Veće šanse da građanski predlozi budu usvojeni: U velikim opštinama, građanske inicijative često ostanu neprimećene. U novoj opštini Batajnica, ukoliko građani neke ulice naprave peticiju za, recimo, postavljanje ležećeg policajca ili uređenje parka, mnogo je verovatnije da će to brzo doći na dnevni red opštinskog veća. Razlog je jednostavan – manja zajednica, manje konkurentskih pitanja, i svako naselje ima glas. Opština može formalizovati mehanizme učešća građana: da se preko mesnih zajednica redovno prikupljaju predlozi i onda diskutuju na opštinskoj skupštini. Mogu se organizovati javne tribine u svakom naselju gde građani neposredno postavljaju pitanja opštinskom rukovodstvu. Veća otvorenost znači da će se ljudi osećati suvlasnicima odluka, a ne posmatračima.
Mesne zajednice i savetovanja: Kao što je ranije pomenuto, opština Batajnica mogla bi oformiti ili ojačati mesne zajednice (MZ) u raznim delovima (Batajnica centar, Busije, Ugrinovci, itd.). Mesna zajednica je najniži nivo gde građani mogu učestvovati - biraju savete MZ i ti saveti mogu doneti odluke ili predloge za opštinu. U praksi, MZ organizuje zbor građana kada ima važno pitanje, ili anketira komšiluk kako nešto rešiti. U velikoj opštini MZ često nemaju para ni uticaja, ali mala opština može da im delegira određeni mali budžet za kvart. To bi značilo da recimo mesna zajednica Busije dobije od opštine određenu sumu za svoje prioritete - bilo to urediti igralište ili pomoć najugroženijima - i onda građani Busija odluče na sastanku šta sa tim novcem. To je neposredna demokratija na delu. Građani Batajnice bi time prvi put možda posle dugo vremena osetili da zaista imaju kontrolu nad nekim delom odluka u svom komšiluku.
Participativno budžetiranje: Neke opštine uvode praksu da građani glasaju o delu budžeta (spisak projekata pa glasanje šta im je najvažnije). Već je pomenuto da opština Surčin, na primer, uključuje građane u odlučivanje o trošenju oko 13 miliona dinara svog budžeta putem projekata koje su predložili građani i za koje su glasali. Batajnica bi mogla odmah uvesti takvu anketu ili glasanje: npr. pitati građane online ili po mesnim zajednicama – šta želite da prioritetno finansiramo iduće godine, dečje igralište ili uređenje trotoara u toj i toj ulici? – i onda većina glasova odluči. Takav nivo učešća pravi da ljudi vide konkretan rezultat svog glasa van izbora.
Referendumi o lokalnim pitanjima: Kao opština, Batajnica bi mogla raspisati lokalni referendum za neku veću dilemu. Primera radi, ako se pojavi investitor koji hoće da gradi fabriku, opština može pitati građane da li žele tu investiciju (jer nosi i ekološka pitanja, npr). U sklopu grada, tako nešto se ne radi za deo opštine, već eventualno za ceo grad (a retko se i to radi). Ovdje na lokalnom nivou postoji zakonska mogućnost za savetodavni referendum gde se stanovništvo izjašnjava, i vlast to treba da uvaži. To daje građanima moć vetoa ili podrške na bitnim pitanjima.
Informisanost i komunikacija: Nova opština bi verovatno pokrenula sopstvena glasila ili kanale komunikacije: opštinski sajt, bilten, možda i stranicu na društvenim mrežama, pa i lokalnu radio-stanicu ili saradnju sa lokalnim portalima. Time bi građani bili bolje informisani o planovima, sednicama, javnim raspravama. Kada su bolje informisani, lakše se uključuju – dođu na javnu raspravu o budžetu jer su čuli za nju, napišu email opštini s predlogom jer znaju da se razmatra plan razvoja. Ova dvosmerna komunikacija diže transparentnost i poverenje.
Brže rešavanje inicijativa: Jedna frustracija u velikim opštinama je spora birokratija – peticija često zaluta po fiokama. U manjoj opštini, takve građanske inicijative bi bile brže obrađene. Tako građani vide da njihov trud (skupljanje potpisa, obraćanje vlastima) nije uzaludan. To podstiče kulturu aktivizma – ljudi će češće inicirati akcije ako znaju da mogu nešto da postignu. Bilo da je to uređivanje dečjeg igrališta zajedno sa opštinom ili pokretanje manifestacije naselja, lakše se udruže jer je i vlast otvorena za saradnju.
Odbornici dostupni građanima: Može se očekivati da će odbornici opštine Batajnica (lokalni skupštinari) držati prijem građana redovno, ili čak šetati svojim krajem i direktno pitati komšije šta ih muči. To je praksa u manjim sredinama – ta neposrednost. Građani Batajnice će moći da odu u zgradu opštine i zakažu razgovor sa predsednikom opštine ili članom veća za komunalna pitanja. Teže je ignorisati sugrađane kada su vam na dohvat ruke.
Sve u svemu, formiranje opštine značilo bi da Batajničani prvi put dobijaju punopravni glas u odlukama koje ih se tiču. Sada su pomalo „udaljeni” – recimo, sednice Skupštine opštine Zemun održavaju se u Zemunu, verovatno retko ko iz Batajnice ode da to isprati ili učestvuje. Sa novom opštinom, sednice bi mogle biti organizovane i kao zborovi po naseljima za važne teme, ili barem lakše dostupne.
Još jedan aspekt: kontrola vlasti. Građani Batajnice bi mogli budnije pratiti rad svoje opštine nego što su ikada mogli pratiti rad Zemuna. Jer im je sad sve pred očima – znaju ko je funkcioner i gde živi. To stvara pritisak da vlast radi u interesu građana ili će biti smenjena na izborima vrlo brzo. Time demokratija na mikro nivou jača. A jaka lokalna demokratija je i dobar korektiv za centralnu – gradske i republičke vlasti će morati da respektuju volju jedne 80-hiljadne zajednice koja zna šta hoće.
Naravno, učešće zavisi i od same kulture građana – nije automatski. Ali dobijanjem opštine, Batajnica bi sigurno privremeno videla talas entuzijazma i uključenosti. Ljudi koji su se borili da se oformi opština verovatno bi nastavili angažman kao odbornici, aktivisti u mesnim odborima, itd. Takav zamah može doneti mnogo pozitivnih promena i osmisliti razvojne projekte iz naroda, ne samo odozgo.
Za kraj ovog dela, vredi spomenuti i jedan simboličan ali bitan element: Batajnica bi mogla imati svoje javne rasprave o planu razvoja ili strategiji opštine gde bi građani dolazili masovnije jer se radi baš o njihovom mestu. U velikom gradu, retko ko dođe na strategiju razvoja Beograda jer misli "šta tu ja mogu". U maloj opštini, svaki glas nosi težinu. To može iznedriti inovativne ideje – možda neki lokalni preduzetnik predloži turističku manifestaciju (npr. Dane Batajnice) što opština usvoji i finansira. Pre toga tako nešto ne bi ni stiglo do agende grada.
Ukratko, građanska participacija i kontrola bi rasli u Batajnici kao opštini, što vodi boljim odlukama i većem zadovoljstvu stanovništva političkim procesom. A to je srž lokalne samouprave – da građani sami upravljaju javnim poslovima od neposrednog interesa, kako definicija i glasi, a ta definicija bi napokon mogla biti potpuno ostvarena za Batajničane.
Pretvoriti Batajnicu u zvaničnu gradsku opštinu nije nešto što se dešava preko noći. To je proces koji uključuje pravne korake, administrativne pripreme, kao i finansijska ulaganja. Razmotrimo realno vremenski okvir i troškove takvog poduhvata:
Vremenski okvir:
Pravne procedure (6-12 meseci): Najpre, potrebno je pokrenuti inicijativu na nivou Grada Beograda. Skupština grada mora doneti odluku o promeni Statuta grada da se formira nova gradska opština Batajnica. To uključuje izradu elaborata o opravdanosti, javne rasprave i konačno izglasavanje. Ako postoji politička volja, ovo može biti urađeno relativno brzo – recimo u roku od nekoliko meseci. (Primer: za osnivanje gradske opštine Sevojno, inicijativa je predata krajem 2010, a gradska skupština Užica prihvatila 2011. nakon referenduma). Nakon gradske odluke, i Skupština Republike Srbije treba da potvrdi tu teritorijalnu promenu (po Zakonu o lokalnoj samoupravi i Statutu grada). To može dodati još par meseci. Realno, oko godinu dana moglo bi proći od inicijative do pravnog osnivanja opštine, pod uslovom da nema zastoja.
Organizacija prve uprave i izbora (3-6 meseci): Kada je opština formalno ustanovljena, imenuje se privremeni organ (obično privremeni savet ili poverenik) koji priprema teren za prve izbore. Treba napraviti biračke spiskove samo za tu opštinu, organizovati izbornu komisiju, i raspisati izbore za odbornike. Izbori se mogu tempirati zajedno sa redovnim lokalnim izborima ako su blizu, ili vanredno. Pretpostavimo da je pravno osnovana u nekom trenutku – prvi izbori bi mogli uslediti u roku od 6 meseci. To znači da bismo nakon ~1.5 godine od starta inicijative imali izabranu vlast u opštini Batajnica.
Period formiranja administracije (6-12 meseci): Novoizabrana vlast krenuće da postavlja upravu: formiranje opštinske uprave, preuzimanje nadležnosti od Zemuna. Biće tu prelaznih ugovora: npr. matične knjige treba izdvojiti – to mora tehnički da se reši (kopiranje podataka za novu opštinu). Prebacivanje predmeta u toku (ako je neko podneo zahtev u Zemun, a sad je Batajnica preuzela). Realno, prvih 6 meseci rada nove opštinske vlasti proći će u uspostavljanju kancelarija, zaposljavanju i premeštanju kadra. Npr. odrediće se privremena zgrada opštine (ako nova nije izgrađena), opremiće se minimalno kancelarije. Neka rešenja mogu biti privremena – kao, građani za lične karte i dalje idu u Zemun dok se ne otvori MUP šalter u Batajnici. Dakle, punu funkcionalnost opština bi mogla postići u roku od ~2 godine od starta procesa. Recimo, ako 2025. krenu zvanični koraci, do kraja 2026. ili početka 2027. Batajnica bi mogla operativno funkcionisati kao opština sa svim službama.
Izgradnja infrastrukture za opštinu (1-5 godina fazno): Pojedini objekti koji trebaju za opštinu, kao zgrada opštine ili dom zdravlja, neće biti odmah spremni. Ako se pravi nova zgrada, njena gradnja traje možda 1-2 godine. Može se očekivati da u početku opština radi iz privremenog prostora – npr. neke postojeće zgrade (škola popodne, mesna zajednica, iznajmljen poslovni prostor). Planiranje i gradnja trajne opštinske zgrade moglo bi se uklopiti u prvih 5 godina postojanja opštine. Slično, ako se gradi nov vrtić ili škola, to se planira u srednjoročnom periodu. Dakle, pune efekte nove infrastrukture građani bi videli sukcesivno: možda nove puteve i poboljšan prevoz u prvoj-trećoj godini, novu opštinsku zgradu i dom zdravlja oko pete godine, novu školu oko desete (samo primer dinamike).
Stabilizacija i rutinski rad (posle ~5 godina): Po iskustvima drugih, treba oko mandat-dva (4-8 godina) da se nova opština potpuno stabilizuje – da se ispeglaju sve procedure, zaposli optimalan broj ljudi, reše početni problemi, i uđe u neki normalan ritam gde se ne bavite više organizacijom, nego razvojnim projektima. Surčin, recimo, osnovan 2004, verovatno je tek posle 2010. ušao u svoju punu formu (prvih godina su se bavili i politikom formiranja vlasti i osnovnim službama, bilo je i koškanja kao 2012. oko vlasti). Tako treba očekivati i za Batajnicu – prvih par godina će biti puno posla na samom sebi, ali nakon toga opština funkcioniše kao i svaka druga.
Troškovi procesa:
Administrativni troškovi pokretanja: Sam proces donošenja odluka i sprovođenja referenduma (ako ga bude) nosi troškove. Ako se organizuje referendum među građanima Batajnice da li žele opštinu (kao što je rađeno u Sevojnu), trošak štampanja listića, angažovanja biračkih odbora itd. To nisu veliki iznosi (možda nekoliko miliona dinara), i verovatno bi ih snosio Grad Beograd ili Republika, a može i inicijatori delom.
Formiranje uprave i zaposleni: Nova opština znači i plate za novo rukovodstvo i službenike. Međutim, to nije potpuno nov trošak u sistemu – većina tih ljudi su već na platnom spisku (samo sada zemunskom ili gradskom). Ali verovatno će biti i novih zapošljavanja, barem administrativnog osoblja za šalter salu, komunalne inspektore itd., pogotovo ako Zemun nije imao baš ta radna mesta jedno za jedno. Recimo, Zemun je imao jednog načelnika za građevine koji je pokrivao i Batajnicu, sad Batajnica će možda zaposliti svog načelnika a Zemun zadržati svog – tu se broj možda udvostruči. Da bi trošak bio neutralan, Zemun bi trebao otpustiti ili prebaciti tog svog viška, ali nije uvek tako u praksi zbog partijskog kadra. Dakle, postoji rizik dupliranja administracije ako se ne pazi. Koliko to košta? Ako opština Batajnica ima recimo 100 zaposlenih (ovde ubrajamo i opštinsku upravu i npr. neke komunalne radnike), i prosek plate sa doprinosima je npr. 80 hiljada RSD, mesečno je to 8 miliona RSD, godišnje ~96 miliona RSD (što je oko 820 hiljada evra). To bi bio stalni trošak za plate. Ali opet, naglasimo, značajan deo toga bi prešao iz Zemuna, pa neto povećanje zavisi od racionalizacije.
Zgrada opštine i opremanje: Ako se gradi nova zgrada opštine, trošak može biti velik. Cena izgradnje modernog objekta od recimo 3000-5000 kvadrata (što je veličina potrebna za sve službe, sale itd.) mogla bi biti reda 5-10 miliona evra, zavisno od opremljenosti. Naravno, može se i ići skromnije ako se adaptira postojeći objekat – tada su troškovi manji. Moguće je da Batajnica već ima neku adekvatnu građevinu (vojnog kompleksa ili slično) koja se uz ulaganje par miliona evra može pretvoriti u opštinu. Tu je i trošak nameštaja, računara, softvera – lako još par stotina hiljada evra. Ovi troškovi su jednokratni investicioni. Mogu se rasporediti na par godina (prvo minimalno opremanje, pa postepeno unapređenje).
Nove službe: policija, vatrogasci, zdravstvo: Strogo gledano, policija i vatrogasci se finansiraju republičkim budžetom, ali ako se bude gradila nova vatrogasna stanica, to može koštati, recimo, 1 milion evra sa opremom. Dom zdravlja – ako se pravi novi ili adaptira kovid bolnica, zavisi od dogovora da li grad Beograd ili Republika to finansiraju. Recimo, adaptacija kovid bolnice u pravu bolnicu mogla bi koštati nekoliko miliona evra za opremu i prenamenu. Izgradnja novog klasičnog doma zdravlja kapaciteta 20 hiljada kartona je možda ~2-3 miliona evra. Ali verovatno bi ti projekti bili realizovani uz pomoć viših nivoa vlasti (Ministarstvo zdravlja, grad). To znači da za samu opštinu to nisu direktni troškovi osim ako opština preuzme deo.
Infrastrukturni projekti: Tu ubrajamo puteve, kanalizaciju, škole itd. Njihova cena može ići u desetine miliona evra ukupno (kumulativno kroz godine). Međutim, većina tih projekata bi se verovatno desila i da Batajnica ostane u Zemunu kad-tad, pa i finansiranje dolazi kombinovano. Opština Batajnica bi svakako morala deo budžeta svake godine da odvaja za kapitalne investicije. Možda bi uzela i kredit za brže rešavanje nekog krupnog problema (npr. kredit od razvojne banke za kanalizaciju od 5 miliona evra, koji bi otplaćivala kroz 10 godina). To je uobičajeno. Dakle, investicije su velike, ali se ne plaćaju odjednom, planiraju se fazno.
Troškovi prelaznog perioda: Postoje i sitni troškovi koje ne smemo zaboraviti: izrada pečata, tabli, sajtova, promene adresa (sada će institucije menjati pečate iz "Opština Zemun" u "Opština Batajnica"). Građani će eventualno menjati dokumenta gde piše opština prebivališta (mada moguće ne odmah, to može i prirodno kad im ističu lične karte). Trošak tih tehnikalija nije veliki globalno (pečati i table su par hiljada evra recimo), ali logistički treba to sprovesti.
Da li grad finansira prelaz? Često grad matica i republika pomognu novoj opštini inicijalno. Mogu dodeliti start-up budžet ili imovinu. Npr. grad Beograd može reći: poklanjamo opštini Batajnica tu i tu gradsku parcelu i zgradu da bude opština. Ili: dajemo 50 miliona dinara jednokratno za troškove osnivanja (što je oko 425 hiljada evra). Ako su prijateljski raspoloženi, to se desi i olakša teret lokalnoj zajednici. Ako ne, opština mora sama iz svog dela prihoda. Ali s obzirom da se ovde radi o odluci grada, verovatno bi bio dogovoren paket podrške.
Trošak „dupliranja” usluga: Jedan argument protiv podela često je „moraće duple opštinske zgrade, dupli fax aparat” – ali u praksi to je minorno naspram onog što se dobije. Nova opština bi naravno imala svoj "sistem", ali stari se smanjuje. Suštinski, troškovi se ne dupliraju na nivou celog grada, već se redistribuiraju. Primer Palilule i hipotetičkog Dunavskog venca: tvrdi se da nove opštine ne znače i nove troškove ako administracija nije preglomazna. To važi i ovde. Ali ako bi došlo do političkog kadrovanja i nepotizma (povećavaju broj činovnika radi rođaka i stranačkih ljudi), to bi povećalo troškove. To je više pitanje odgovorne politike, ne same ideje opštine.
U brojkama, pokušajmo sabrati: Recimo da za prvih 5 godina opština planira 10 miliona evra investicija (putevi, zgrade, itd.). To je oko 2 miliona evra godišnje. Ako budžet opštine bude npr. 1.5 milijardi dinara godišnje (što je ~12.7 miliona evra, što je realno za 80k stanovnika kad se uračunaju transferi), oni mogu to iznijeti uz pomoć grada ili kredita. Godišnji trošak novih plata i administracije ako se ne prelije iz Zemuna, recimo da je +300 hiljada evra godišnje neto više nego pre – to je zanemarljivo spram benefita ako se dobro usmeri rad.
Zaključak troškovno-vremenski: Proces nije kratak – od ideje do pune funkcionalnosti može lako proći nekoliko godina (2-3 godine da se opština ustroji, 5-10 godina da se sve infrastrukturno realizuje što žele). Troškovi postoje, ali nisu neizdrživi niti su nepotrebni – to su uglavnom investicije koje će unaprediti kvalitet života pa se mogu smatrati opravdanim. Važno je transparentno planirati: javnosti prikazati plan "šta nas čeka prvih 5 godina, šta koliko košta". Građani koji su se izborili za opštinu verovatno će biti spremni da podrže i neke kratkoročne troškove jer znaju dugoročnu dobit.
Možemo se ugledati i na skoriji primer: gradska opština Zvezdara u Beogradu je 1950-ih ukinuta pa ponovno formirana 1960-ih; Surčin se izdvojio 2004. – u tim slučajevima prelaz je protekao relativno glatko jer su kadrovi i sredstva samo prebačeni tamo gde trebaju. Ne treba zaboraviti ni emotivno slavlje koje sledi osnivanju – često lokalna zajednica to proslavi, što opet košta nešto (ali to ćemo pod "meke" troškove, slavlje, marketing). Sve u svemu, uz dobar plan, troškovi formiranja opštine su jednokratna investicija u postavljanje sistema, dok se benefiti gomilaju svake naredne godine u vidu efikasnije uprave i razvoja.
Za kraj, važno je sagledati dugoročnu perspektivu: kako bi život u Batajnici izgledao u različitim vremenskim horizontima nakon osnivanja opštine. Naravno, precizno predviđanje je nezahvalno, ali možemo projektovati na osnovu planova i iskustava drugih opština.
Posle 1 godine: U prvoj godini nakon osnivanja opštine (pretpostavimo da je to godina neposredno posle formiranja organa), Batajnica bi verovatno bila u fazi organizacije. Građani bi već primetili neke promene – npr. postavljene table "Gradska opština Batajnica" na nekoj zgradi, održane prve sednice opštinske skupštine, krenule inicijative za komunalne popravke. Možda bi do tada opština otvorila privremeni šalter za neke usluge. Svakako, stanovnici bi osećali uzbuđenje i nadu; mediji bi pratili "mladu opštinu". Ali takođe, moguće i manje početne teškoće: gde overiti dokument ako sve nije spremno, kako se snaći u novoj administraciji. Prve godine bi možda i sama administracija učila. Za građane, suštinski benefit te prve godine bio bi psihološki i simbolički – "imamo svoju opštinu!" – dok bi opipljive promene bile tek u zamecima (zakrpljena neka ulica brže nego inače, ili češće patrolira komunalna služba). Ne treba očekivati čuda preko noći; to je godina postavljanja temelja. Moguće je i da bi se te prve godine sproveli neki brzi vidljivi potezi da se zadobije poverenje: npr. opština organizuje veliku akciju čišćenja ili počne projekat nove rasvete, kako bi građani videli konkretnu akciju. Takođe, prva godina bi donela planove – donosio bi se Strategijski plan razvoja opštine Batajnica i budžet koji reflektuje lokalne prioritete. Građani bi možda prvi put prisustvovali javnoj raspravi o budžetu. Ukratko, posle 1 godine: kamen temeljac za promene je postavljen, entuzijazam je visok, konkretni radovi su započeti ali u povoju.
Posle 5 godina: Pet godina je dovoljno dugo da se već vide značajni rezultati. Nakon 5 godina (recimo, to bi bila 1 ili 2 puna mandata lokalne vlasti), Batajnica bi trebala da ima operativnu opštinsku upravu koja radi punom parom. Možemo zamisliti da do tada postoji izgrađena nova opštinska zgrada ili adaptirana potpuno, gde građani dolaze redovno po usluge i hvale uslugu jer je brža nego što je nekad bila u Zemunu. Komunalna infrastruktura bi bila vidno bolja: moguće je da bi već veliki deo Batajnice imao novu kanalizaciju (ako se svake godine rade etape, za 5 godina se pokrije mnogo ulica). Putevi – većina lokalnih puteva bi bila asfaltirana ili obnovljena, a možda je pokrenut i neki veći projekat poput zaobilaznice ili novog mosta ako treba. Vrtići i škole – za 5 godina, vrlo verovatno je izgrađen bar jedan novi vrtić i proširena neka škola. Srednja škola – moguće je da je u ovoj tački bar započeta izgradnja jedne srednje škole ili je jedno odeljenje već otvoreno privremeno. Dom zdravlja – pet godina je taman da se planira i sagradi ili adaptira zdravstveni objekat; tako da očekujemo da Batajnica sada ima svoj moderan dom zdravlja, možda ne punu bolnicu, ali barem polikliniku sa dijagnostikom. Građani nakon 5 godina verovatno imaju manje razloga da napuštaju opštinu za osnovne potrebe: većinu papira završe lokalno, lekara posete lokalno, decu upišu u vrtić lokalno. Ekonomski, 5 godina razvoja može doneti neku novu fabriku ili logistički centar – opština bi do tad iskoristila priliku da privuče investitora, recimo da se otvori industrijski park Batajnica koji zapošljava nekoliko stotina ljudi. To bi značilo i da ljudi imaju više ponuda za posao u blizini kuće. Budžet opštine bi posle 5 godina možda bio stabilan i čak u porastu zbog privrede. Učešće građana bi se ustalilo: mesne zajednice funkcionišu, svake godine se projekti građana ubacuju u budžet. Imidž Batajnice u javnosti se menja – možda se sada pominje kao pozitivan primer razvoja predgrađa. Naravno, neki izazovi mogu ostati i nakon 5 god: možda još uvek ne budu sve ulice imale kanalizaciju (jer to ume da traje), ili srednja škola još ne dovoljno velika pa i dalje neki đaci putuju. Ali trend je pozitivan i vidljiv. Možemo reći: posle 5 godina opština Batajnica je već iz faze "bebe" prešla u zrelu fazu i počinje da ispunjava obećanja koja je dala.
Posle 10 godina: Deset godina je dovoljno dugačak period da se skoro svi planirani projekti realizuju, pod uslovom da se radilo kontinuirano. Dakle, deceniju nakon osnivanja (to bi bilo otprilike 2 ili 3 mandata vlasti, verovatno su se već desile i neke smene partija na vlasti lokalno, što je i zdravo za demokratiju), Batajnica bi trebalo da bude potpuno transformisana u odnosu na start. Infrastruktura: gotovo sva naselja opštine bi imala uređen osnovni komunalni standard – asfalt, trotoare, kanalizaciju, javnu rasvetu, stabilno vodosnabdevanje. Saobraćaj: možda je u tom periodu izgrađena i neka veća saobraćajna investicija poput nadvožnjaka preko pruge (ukoliko je gušila saobraćaj), ili je uvedena nova železnička stanica BG voza ako pruga postoji (integrisana gradska železnica). Ekonomija: za 10 godina, realno je da se u Batajnici razvije bar par ozbiljnih poslovnih zona – npr. pored autoputa – koje su pune firmi, što znači da opština ima veće prihode i ljudi ne odlaze za poslom daleko. Obrazovanje: najverovatnije, Batajnica sada ima bar jednu srednju školu potpuno formiranu (možda čak i dve ako je potrebna i stručna i gimnazija), tako da 90% tinejdžera ostaje u opštini za školu. Možda su neke od srednjih škola postale cenjene (npr. Tehnička škola Batajnica, poznata po IT smeru, privlači i đake iz drugih opština). Kultura i sport: za 10 godina se stignu izgraditi i stvari koje nisu bile hitne na početku, poput jednog sportskog centra (bazena ili hale) i kulturnog doma. Moguće je da Batajnica ima svoje tradicionalne manifestacije – npr. opštinski festival, karneval ili vašar koji je sada dobro organizovan i poznat. Društvo: stanovnici su u ovih 10 godina se navikli i iskoristili prednosti opštine. Sada generacija koja je imala 10 godina na osnivanju već ima 20 – odrasli su uz lokalni bioskop i sportski klub koji je možda opština osnovala, i osećaju se kao Batajničani sa identitetom. Migracije: Moguće je da se za deceniju stanovništvo Batajnice i povećalo – jer bolje uslove privukli su možda i ljude iz grada da se presele u prigradsku opštinu radi mirnijeg života, ili doseljenike iz drugih delova Srbije. Tako opština može premašiti i 90 hiljada stanovnika do tada. Urbanistički: Batajnica bi mogla da razvije pravi gradski centar – npr. uređeni plato, pešačku zonu sa radnjama, čime bi vizuelno više ličila na samostalni grad nego na razuđeno selo-grad kao nekad. Naravno, izazovi u 10 godina mogu biti: kako održati sve to (infrastruktura stari, treba je konstantno održavati), i kako upravljati rastom (ako se mnogo ljudi doseli, opština mora planirati širenje kapaciteta). Ali uz iskustvo stečeno, to ne bi trebalo biti problem.
Posle 20 godina: Dvadesetogodišnja projekcija je vrlo dugoročna, ali hajde da zamislimo idealan scenario: Batajnica 20 godina kao opština (recimo, godina je ~2045.). U tom momentu, cela generacija mladih ne pamti vreme kad Batajnica nije bila opština – za njih je to normalno. Batajnica bi mogla evoluirati u pravi grad-satelit Beograda, možda čak sticati i elemente autonomije poput mogućnosti da se jednog dana (u nekom drugom sistemu) osamostali. Ali unutar Beograda, to bi bila prosperitetna gradska opština. Verovatno bi se dotad realizovali i veoma krupni projekti: na primer, ako je bilo u planu, Batajnica bi možda dobila i generalni urbanistički plan koji predviđa razvoj za narednih 20-30 godina, i do tada bi se dobrim delom ostvario. Možda bi postojala čak i opšta bolnica u pravom smislu (ako je do 10. godine bila poliklinika, do 20. može izrasti u bolnicu sa hirurgijom i internim odeljenjem). Možda će biti pokrenut i fakultet ili visoka škola – ko zna, ako je privreda procvetala, možda neki Tehnološki fakultet otvori departman u industrijskoj zoni (to se dešava u razvijenim opštinama). Životni standard: moguće je da će Batajnica posle 20 godina imati viši prosek plate od nekih centralnih opština, jer kombinacija industrije i blizine grada stvara dobar balans. Stanogradnja: moguće su iznikle nove moderne stambene četvrti kako se mesto bogati. Ali pošto je imala dobru urbanističku kontrolu (nadamo se), nije haotično izgrađena nego planski. Saobraćajno: Pupinov most i autoput su tu, možda je izgrađen i neki novi autoput ili brza saobraćajnica koja još bolje povezuje tu opštinu sa ostatkom (možda direktna veza ka Surčinu-aerodromu, recimo). U 20 godina, ekologija postaje važna, pa Batajnica možda ima svoje parkove, zaštićena područja uređena (npr. obala Dunava ili šume okolo). Imidž: Ljudi više ne gledaju na Batajnicu kao "predgrađe", već kao na grad u gradu – slično kako je recimo nekada i Pančevo bilo deo Beogradske aglomeracije ali sa sopstvenim identitetom. Batajnica bi imala i svoje lokalne heroje – npr. sportisti iz lokalnog sportskog kluba koji je dogurao do prve lige uz podršku opštine, ili kulturni događaj od značaja. Jednom rečju, za 20 godina, sve početne koristi bi se akumulirale i multiplicirale, a negativne strane (ako ih je bilo, tipa troškovi prelaza) odavno zaboravile.
Naravno, scenario može zavisiti i od opšteg okvira: Ako Beograd i Srbija i dalje forsiraju centralizaciju, i gradske opštine nemaju puno para, onda će i Batajnica u 20 godina raditi u tim okvirima. Ali ako trend bude ka sve više decentralizacije (što mnogi zagovaraju da je nužno za ravnomeran razvoj), onda će opština Batajnica moći i dalje ovlašćenja da dobija. Možda će, recimo, gradske opštine jednog dana dobiti ovlašćenje da samostalno upravljaju lokalnim zdravstvom i školstvom (kao nekad opštine u Srbiji), pa bi Batajnica tad mogla sama i bolnicu da finansira delom ili škole, što bi joj dalo još više fleksibilnosti.
S druge strane, ako bismo posmatrali pesimistički scenario: šta ako opština ne opravda očekivanja? Posle 20 godina građani bi to svakako znali i eventualno tražili promene (u najgorem slučaju, teoretski, opština bi mogla biti ukinuta ako se pokaže kao nepotrebna – ali to je politički vrlo teško i retko, više je teoretski). Mnogo realnije je da će kao i svaka zajednica imati uspone i padove (neka vlast će biti bolja pa skoči razvoj, pa dođe slabija pa stagnira par godina, pa se promeni i opet krene – to se dešava svuda). No, ključno je da su temelji snažni: jednom kad imaš kanalizaciju, školu i dr, to ostaje i služi decenijama. Dakle, onaj period prvih 5-10 godina je gde se polažu temelji za tih 20 godina i više. Ako se to dobro odradi, Batajnica će 2045. biti primer uspeha decentralizacije.
Za ilustraciju, uporedimo: Surčin kao opština postoji ~20 godina (2004-2024). U tom periodu, od poljoprivrednih sela sa lošom infrastrukturom postigao je da ima svu osnovnu infrastrukturu u većini naselja, izgrađen je Kulturni centar, sportski tereni, novo obdanište itd. Stanovništvo Surčina je poraslo na 43.819 (2011) i verovatno dalje raste. Sada je Surčin integrisan ali i samostalan. Slično tome, možemo očekivati da će Batajnica za 20 godina moći da se pohvali sličnim ili većim dostignućima, s obzirom na veći startni potencijal.
Tabela koristi i izazova tokom vremena (tekstualno):
Kratkoročno (1 godina): Koristi: entuzijazam, lokalno upravljanje počinje, prvi brzi projekti. Izazovi: ustrojavanje administracije, prelazne zbrke, uhodavanje.
Srednjeročno (5 godina): Koristi: vidljiva poboljšanja u komunalijama, lokalne institucije rade, privreda počinje rasti. Izazovi: održati tempo investicija, koordinacija sa gradom na većim projektima.
Srednjeročno (10 godina): Koristi: skoro kompletna infrastruktura, opština finansijski stabilna, mladi ostaju zbog dobrih uslova. Izazovi: sprečiti odlazak stručnjaka (možda treba otvoriti više kulturnih sadržaja da život bude zanimljiv, ne samo infrastruktura), držati korak sa rastom stanovništva.
Dugoročno (20 godina): Koristi: izgrađen prosperitetan gradski centar, integracija sa metro/železnicom možda, visok kvalitet života, jak lokalni identitet. Izazovi: nastaviti inovacije (smart city koncepti, zelena agenda), ne dozvoliti da administracija vremenom opet postane sama sebi svrha.
Sve u svemu, dugoročni uticaj formiranja opštine Batajnica je pretežno pozitivan. Gotovo svi aspekti života bi se poboljšali postepeno: od ekonomije, infrastrukture, do društvenog života i upravljanja. To ne znači da Batajnica nema budućnost i bez opštine – ali sa opštinom, ta budućnost može stići brže i oblikovana od strane samih Batajničana. Na duge staze, to je razlika između toga da li će Batajnica ostati "uspavano prigradsko naselje" ili će postati vibrantna lokalna zajednica koja raste i razvija se u punom kapacitetu.
Da bismo bolje razumeli perspektivu Batajnice, korisno je pogledati slične slučajeve – naselja koja su se izdvojila kao opštine ili pokušala to da urade:
Surčin (odvajanje od Zemuna 2004): Surčin je najmlađa beogradska opština, osnovana 2004. izdvajanjem iz Zemuna. Pre toga, Surčin i okolna sela bili su u sastavu Zemuna i često zapostavljeni. Od kada je samostalan, Surčin ima sedam sela (Surčin, Dobanovci, Jakovo, Progar, Bečmen, Petrovčić, Boljevci) i preko 42 hiljade stanovnika. Dobra strana izdvajanja je bila što su ta seoska područja dobila fokus: izgrađeni su domovi kulture u nekoliko sela, poboljšana lokalna putna mreža i vodovod. Negativno je možda bilo malo početno natezanje oko formiranja lokalne vlasti (zabeleženi su i politički konflikti posle prvih izbora). Danas, Surčin ima svoj budžet i učestvuje ravnopravno u gradu. Zanimljivo, Surčin je uspeo da se izbori i za velike projekte na svojoj teritoriji – recimo, nova obilaznica i petlja na autoputu prolaze tuda, Aerodrom "Nikola Tesla" je delom na opštini Surčin. Sve to donosi i ekonomske koristi. Surčin je dobar presedan za Batajnicu: i on je nekad bio periferni deo Zemuna, sada sam upravlja sobom i razvio je sopstveni identitet.
Opština Sevojno (izdvojena od Užica 2013):** Sevojno je prigradsko industrijsko naselje pored Užica koje je godinama tražilo status gradske opštine. Posle referendumskog izjašnjavanja 2012. (gde su Sevojničani masovno glasali "za"), Sevojno je dobilo opštinu 2013. To je manja sredina (~10 hiljada stanovnika), ali sa jakom industrijom (valjaonica bakra). Kao opština unutar grada Užica, Sevojno je dobilo mogućnost da svoj budžet ulaže lokalno. Rezultat: brže se rešavaju komunalni problemi, a Sevojno je npr. uspelo da reši pitanje grejanja toplovodom iz svoje fabrike za celo naselje – projekat koji je godinama stajao dok je bilo pod Užicem. Jedan od razloga borbe je bio nezadovoljstvo kako je Užice ulagalo u infrastrukturu i zdravstvo Sevojna. Sada opština Sevojno ima svoju ambulantu bolje opremljenu, uređene ulice, a stanovnici se ne moraju stalno obraćati Užicu za svaku sitnicu. To je primer kako jedno malo mesto može efikasno upravljati sobom. Za Batajnicu, koja je mnogo veća od Sevojna, to uliva veru da će moći uspešno da funkcioniše, jer ako je Sevojno sa 10k stanovnika održivo, Batajnica sa 80k svakako jeste.
Kostolac (gradska opština od 2009): Kostolac je varoš u istočnoj Srbiji poznata po termoelektrani i kopovima uglja, koja je ranije bila deo grada Požarevca. Zahvaljujući svom ekonomskom značaju (struja za pola Srbije), Kostolac je dobio status gradske opštine u okviru Požarevca 2009. Time je omogućeno da deo rudarske rente i budžeta ostaje za lokalne potrebe. Kostolac je primer opštine fokusirane na jedan industrijski kompleks i okolna sela. Iako relativno malog stanovništva (~13 hiljada), uspeli su da ispune kriterijume održivosti. Nakon sticanja opštine, u Kostolcu je mnogo urađeno na urbanom uređenju: lepši centar grada, obnovljeni dom kulture, sportski tereni, ali i rešen status radnika i penzionera (blizu su usluge jer su se institucije lokalizovale). Važno je i da sada Kostolčani imaju glas kad se priča o ekologiji termoelektrane – njihova opština može pregovarati sa EPS-om o ulaganjima u filtere, dok pre kao mesna zajednica to nisu mogli. Za Batajnicu, Kostolac pokazuje da čak i specifične sredine mogu uspešno funkcionisati kao opštine i da lokalna uprava može bolje balansirati interese (privreda vs. ekologija, npr).
Leva obala Dunava / "Dunavski venac" (inicijative za novu opštinu): U beogradskoj opštini Palilula postoji veliki prigradski deo preko reke Dunav (Borča, Ovča, Krnjača, Padinska Skela i dr.), udaljen 20-30 km od opštinskog centra. Godinama unazad postoje inicijative da se tu osnuje posebna opština, često nazivana "Dunavski venac". Razlozi su slični kao kod Batajnice: velika populacija (preko 100k), slaba infrastruktura (poplave, kanalizacija problem), udaljenost od centra Palilule ~30 km. I građani leve obale često kažu da se o njihovim problemima odlučuje na Paliluli gde sede ljudi iz grada, ne znajući njihovu muku. Za sada, "Dunavski venac" nije formalno ostvaren – bilo je poteza 2015-2016. i kasnije, ali grad nije odobrio. Ipak, primer je relevantan: stanovnici Borče su se snažno zalagali jer su osećali da samo tako mogu dobiti npr. bolju zaštitu od poplava i kanalizaciju. Politika je pisala da se u Paliluli zbog udaljenosti teško donose odluke koje svima pašu. To praktično isto važi i za Batajnicu u Zemunu. Dakle, "Dunavski venac" je sličan slučaj, s tim što se Batajnica izgleda brže približila cilju (manje političkih kočnica možda). Ovo poređenje pokazuje da je problem unapređenja periferije sistemski, i da je izdvajanje u opštinu prepoznato kao rešenje u raznim delovima Beograda.
Opština Surčin i Zemun posle podele: Vredi pogledati i kako su se Zemun i Surčin razvijali svaki za sebe posle 2004. Zemun (bez Surčina) se fokusirao na gradska područja – uređen je Zemunski kej, obnovljen magistralni put Zemun–Batajnica, razvili su se Novi Grad i Altina (koja je, doduše, sad planirana za Batajnicu). Surčin je s druge strane izgradio lokalnu infrastrukturu: lokalne puteve prema Savi, sportske objekte, seoske domove kulture. Dakle, obostrana korist: urbani deo nije morao brinuti o poljoprivrednim kanalima, a seoski deo je to sam uredio. Sada Zemun i Surčin sarađuju kao susedi (npr. pošto im se granice dodiruju, infrastrukturno se nadovezuju putevi). Slično će biti Zemun-Batajnica: ostali bi dobri susedi, sarađivali bi jer su fizički povezani, ali bi svaki brinuo o svom dvorištu.
Pokušaji formiranja novih opština u drugim gradovima: I van Beograda bilo je inicijativa. U Nišu su pre 2000. postojale opštine pa ukinute; u Novom Sadu su nekad pričali o opštini Petrovaradin; u Leskovcu su predlagali izdvajanje Vučja i Grdelice (okolnih varošica) u posebne opštine – ali su odbijeni zbog troškova dupliranja administracije (argument da bi to povećalo troškove, iako ima i protivargumenata). Ovi slučajevi su uglavnom za manje sredine. Batajnica je dosta veća, pa joj ta primedba manje stoji. Činjenica: gde god su se opštine izdvojile, uglavnom lokalno stanovništvo nije zažalilo. Gde god nisu, poput leve obale Palilule, i dalje se ciklično javlja nezadovoljstvo. To je dobar pokazatelj da je decentralizacija opravdana tamo gde zajednica ima kritičnu masu da se nosi s tim.
Opština Pećinci i Šimanovci (primer dobre lokalne uprave): Iako nisu nastale cepanjem već su oduvek opštine, zanimljiv je primer Pećinaca (vojvođanska opština blizu Beograda) – tu je malo mesto koje je kroz dobru lokalnu upravu i dovlačenje investicija (industrijska zona Šimanovci) postalo ekonomski jak kraj. To pokazuje moć lokalne samouprave: putevi, struja, podsticaji – i došli su giganti kao što je fabrika automobila i logistički centri. Batajnica, sa svojim autoputom i železnicom, ima slične ili bolje predispozicije ako sama vodi razvoj. Pod Zemunom to možda ne bi bilo prioritet, a kao opština Batajnica bi mogla da cilja da postane industrijsko-logistički hub severozapadnog Beograda.
Beogradske gradske opštine generalno: Beograd ima 17 opština (bilo je 16 pre Surčina). Među njima su centralne (Stari grad, Vračar) i prigradske (Mladenovac, Obrenovac itd.). Interesantno je da su sve opštine van uže gradske zone zapravo odvojeni gradići i sela spojeni u Beograd – i one su se mnogo brže razvijale od kada su u sastavu Beograda, ali zadržavši samostalnost opštine. Npr. Lazarevac je opština 50 km od centra BG, tu se investira u lokalne stvari uz pomoć grada, ali Lazarevac ima svoju lokalnu vlast koja se bavi samo Lazarevcem. Batajnica je, geografski gledano, bliža centru od mnogih – a nema tu privilegiju. Uporedba recimo sa Obrenovcem: Obrenovac je takođe ~30-ak km od Beograda, ali ima opštinu i budžet od termoelektrane, pa je izgradio bazen, sportske hale, kulturu. Batajnica može reći – i mi smo deo BG kao Obrenovac, zašto nemamo to? Pa nemamo opštinu da se time bavi. Odatle poređenje: skoro sva veća naselja oko Beograda su opštine (Pančevo i Obrenovac su čak i gradovi/opštine), pa je logično da bude i Batajnica.
Ovi primeri i poređenja pokazuju da trend izdvajanja prigradskih celina u posebne opštine nije novost i da uglavnom ima smisla kada su ispunjeni uslovi održivosti (dovoljno stanovnika, finansijski izvori, geografska zaokruženost). Batajnica i okolina te uslove očigledno ispunjavaju (80k ljudi, ekonomski resursi, teritorija kompaktna). Takođe se vidi da inicijative dolaze odozdo – ljudi traže bolju uslugu i ravnopravnost, kao u Sevojnu ili na levoj obali Dunava. Slučaj Surčina je ilustrativan za Batajnicu jer je najsličniji – i pokazuje da posle početnih podela i moguće sujete, na kraju svi profitiraju od prilagođenije vlasti svom nivou.
Suma sumarum, "Šta bi bilo kad bi Batajnica bila opština?" – bilo bi puno posla, investicija i promena, ali i velikih poboljšanja kvaliteta života za njene građane. Kroz detaljnu razradu svakog segmenta vidimo da argumenti za formiranje opštine stoje na čvrstom tlu: Batajnica ima populaciju, ekonomsku osnovu i potrebe koje opravdavaju lokalnu samoupravu. Proces bi zahtevao vreme i novac, ali dugoročno bi se isplatio kroz efikasniju upravu i zadovoljnije građane koji sami odlučuju o razvoju svog mesta. Oslonimo li se i na iskustva drugih, Batajnica bi nakon prvih izazovnih godina mogla da doživi procvat i da se pozicionira kao značajan centar tog dela Beograda – primer uspešne decentralizacije i lokalne inicijative pretočene u realnost.
Ova analiza je nastala uz pomoć OpenAI Deep Research alata za istraživanje. Iako dosta detaljna, može sadržati netačne informacije ili zaključke.
Cilj ove analize je da se jako dugo i često spominjana tema Batajnice kao opštine ogoli i da se pogleda što više njenih detalja šta to u praksi zapravo znači a da se kroz dobru informisanost ljudi podstaknu na razmišljanje o tome šta je to što danas imamo a šta bismo sa opštinom potencijalno dobili a bez obzira na to da li smo opština ili ne, šta je to što svakako zaslužujemo.
Koliko puta ste čuli da je neko "pronašao sebe" kroz slikanje, fotografiju, pravljenje nakita ili keramike? 🎭U svetu koji nas svakodnevno zatrpava informacijama, obavezama i stresom, hobi nije samo r...
